CHƯƠNG 8 Các Cuộc Bách Hại Năm 1839

1. Diễn tiến năm 1839

– Ngày 18-1, lệnh vua cho các quan Bắc Việt phải bắt ông trùm Vọng (Ðức Cha Hermosilla).

– Ngày 2-4, Cha Tước bị bắt và đánh chết.

– Ngày 13-4, Thừa Sai Delamotte, Y sĩ Simon Hòa và bảy giáo dân bị bắt.

– Ngày 12-6, hai ông binh sĩ Huy và Thể bị xử tại Huế.

– Ngày 18-7, ông binh sĩ Ðạt bị xử tại Nam Ðịnh.

– Ngày 29-7, sắc dụ bắt các binh sĩ phải đạp ảnh.

– Ngày 18-8, Cha Xuyên bị bắt ở Hạ Linh.

– Ngày 3-10, sắc dụ dựng miếu và bàn thờ tổ tiên.

– Ngày 10-11, hai Cha Thi và Dũng Lạc bị bắt.

– Ngày 26-11, hai Cha Dụ và Xuyên bị xử.

– Ngày 16-12, Thầy Tôma Toán bị bắt.

– Ngày 19-12, năm giáo dân bị xử: Tôma Nguyễn Văn Ðệ, Phanxicô Xavier Hà Trọng Mậu, Augustinô Nguyễn Mới, Ðominicô Bùi Văn Úy, và Nguyễn Văn Vinh.

– Ngày 20-12, Cha Giuse Hiển bị bắt.

– Ngày 21-12, hai Cha Thi và Dũng Lạc bị xử.

Sau đợt bắt bớ ồ ạt năm trước, năm 1839 tương đối ít các cuộc lùng bắt hơn. Tuy nhiên Minh Mệnh lại chú trọng đến việc giảng huấn với sắc lệnh ngày 3-10-1839. Sắc lệnh này chỉ tạo cơ hội cho các quan địa phương hạch sách làng Công Giáo và đòi tiền hối lộ.

2. Sắc lệnh ngày 29-7-1839

Nhân vụ xử hai ông Huy và Thể, vua Minh Mệnh ra một sắc dụ mạt sát Công Giáo. Nội dung sắc dụ gồm sáu phần. Phần một vua kể ra các lời buộc tội Công Giáo là không tuân giữ luật nước, đầy dẫy giả dối, giảng dậy những điều phi lý như thiên đàng, thánh giá, nước thánh, các đạo trưởng móc mắt người chết, dụ dỗ đàn bà con gái. Phần hai vua kể ra những việc đã làm để tận diệt đạo này như các hình phạt sắc dụ. Phần ba liệt kê các hình phạt dành cho binh lính. Phần bốn liệt kê những lý lẽ các quan phải làm cho lính bỏ đạo Gia Tô mà theo đạo nhà nước. Phần năm giải thích bổn phận hiếu đễ với cha mẹ để được giầu có và danh giá, người không chịu bỏ đạo sẽ phải trừng phạt và làm điếm nhục cha mẹ. Phần sáu truyền cho tất cả các quan trong nước phải tận tâm giảng dậy các chỉ thị của vua. Người nào chối đạo rồi thì không phải đến nghe giảng nữa, người nào không sẽ phải tội chết. Người nào chưa có thề bỏ đạo thì phải đưa đến trước mặt quan để đạp ảnh rồi mới được để cho yên, bằng không phải thọ hình.

3. Sắc dụ dựng miếu tại mỗi làng và giảng dậy mười điều huấn dụ, các lễ nghi cúng tế 3-10-1839

Trước hết Minh Mệnh cho rằng vì ngu dốt mà dân chúng cố chấp theo đạo Công Giáo, nên cần phải giảng dậy và đề cao vẻ đẹp của đạo ông bà. Minh Mệnh truyền lệnh cho mỗi làng phải dựng miếu kính tổ tiên và có thầy đến dậy về mười điều huấn dụ và các nghi lễ cúng tế.

Sắc dụ viết: “Tất cả các quan đầu tỉnh phải chỉ thị cho các quan cấp dưới sai các cai tổng, lý trưởng những làng có người Công Giáo để giảng dậy và xóa bỏ những sai lầm. Sau đây là những điều cốt yếu phải giảng dậy: ‘Ông Gia Tô, ông tổ đạo của các ngươi là một người ở nước xa xôi và thuộc về một giống người khác lạ với các ngươi. Nếu đạo lý của ông ta thật củng cố lòng trung với vua, hiếu thảo với cha mẹ, hòa thuận với anh em thì có ai bắt các ngươi theo đâu? Còn đối với các thừa sai giảng dậy về một thánh giá trên đó có treo một đứa trẻ hoàn toàn không thể hiểu được. Tốt hơn hết là đừng tin tưởng gì vào đó. Còn nếu các ngươi nói rằng theo đạo Gia Tô để được lên thiên đàng sau khi chết ư? Nhưng các ngươi hãy xem sự gì xảy ra cho linh mục Marchand, Cornay, cho trùm Hiền (Cha Fernandez), trùm Hai (Ðức Cha Henares). Không phải là họ đã chết khốn nạn sao? Hình khổ của họ không phải là một điều ghê sợ sao? Hẳn thật bốn thừa sai này giữ đạo hoàn hảo hơn tất cả dân chúng, đạo đã không ngăn cản cho họ khỏi chết, cũng như sau khi hành quyết đầu của bốn người đã tách rời khỏi xác. Xem đấy, chính họ đã kể lể những cái đẹp đẽ sau khi chết, cái chết của họ đã lật tẩy những lời xảo ngôn. Làm sao có thể lên trời khi người ta không còn sống được nữa? Trái lại các ngươi hãy xem gương các cha Việt Nam Duyệt và Kiên. Bây giờ những người đã đạp ảnh thì đều được tự do và sống an bình cho tới ngày cuối đời chờ đợi nước trời dành cho họ. Hãy nói những niềm vui thiên đàng ở về phía nào và những hình khổ hỏa ngục về phía nào? Nếu các ngươi không nhạy cảm về các điều suy nghĩ trên và nếu các ngươi tiếp tục hội họp để cầu kinh bí mật, các ngươi có bằng chứng là điên rồ và cố chấp trong tội ác. Ðó là những ý tưởng lớn cần phải quảng diễn cho người Công Giáo để soi sáng và dẫn dụ họ trở về. Theo lòng nhân từ sẵn có, trẫm cho triển hạn một năm để những người có trách nhiệm phổ biến những huấn thị này để qua những lần giảng giải, dần dần họ thâm nhập vào được tinh thần của người Công Giáo, soi sáng họ hối hận về quá khứ và quyết tâm sửa đổi trong tương lai. Cũng phải thúc ép các người tín hữu dựng đền thờ tại mỗi làng để cứ thời hạn ấn định sẽ cúng tế các tổ tiên và thần làng. Chính nhờ làm trọn những nghĩa vụ này mà họ thâu hồi những quyền lợi và được mọi người kính trọng và tỏ ra xứng đáng trong thời đại thái bình của triều đại trẫm. Nếu sau khi đã công bố lệnh các quan không tận tình ép buộc được các cai tổng và lý trưởng để thi hành lệnh, và nếu những cai tổng, lý trưởng không nhiệt tâm giáo hóa dân chúng, thì hết thời hạn định, nếu còn các người Công Giáo phản nghịch trong nước, không có dấu hiệu phục tòng bên ngoài nghĩa là ban ngày là lương, nhưng ban đêm lại thực hành đạo và truyền đạo, thì khi ấy phải trừng phạt không thương tiếc tất cả những người Công Giáo bất trị và những viên chức chểnh mảng.”

Sắc dụ trên là cơ hội cho bao nhiêu quan bắt ép dân Công Giáo phải góp tiền dựng chùa, trả tiền cho thầy đồ dậy các điều cúng giỗ tại các làng. Chỉ với tiền bạc đút lót, quan mới làm ngơ không bắt dựng chùa, còn thầy đồ vừa được quan trả tiền vừa được dân Công Giáo đút tiền để đừng dậy dỗ những điều sai lầm.

4. CUỘC XƯNG ÐẠO VÀ TỬ ÐẠO CỦA LINH MỤC ÐÔMINICÔ TƯỚC, O.P.

(bị bắt và đánh chết ngày 2-4-1839)

Cha Ðôminicô Tước sinh khoảng năm 1775 tại làng Trung Lao tỉnh Nam Ðịnh. Chúng ta không được biết nhiều về đời sống của thánh nhân. Sau khi chịu chức linh mục rồi ngài xin gia nhập dòng Ða Minh ngày 14-4-1811 và khấn ngày 18-4-1812.

Trong thời kỳ cấm đạo, Cha Tước có trú tại nhà ông Ðôminicô Ðoài hai tháng. Ông đã làm chứng về cha như sau: “Cha tỏ ra rất sốt sắng, cầu nguyện lâu giờ ban đêm, và mỗi ngày trước khi rạng đông ngài làm lễ. Trong lúc đó thì tôi canh ở ngoài vườn để phòng những bất trắc. Có một hôm tôi hỏi ngài làm gì khi bị bắt. Cha đã trả lời: ‘Người ta phải chạy trốn hết sức có thể, nhưng khi không được nữa thì phải vâng theo ý Chúa. Cha có một điều e sợ là bị bắt gây phiền hà đến người đã săn sóc cho ở'”.

Về sau cha trú ẩn tại nhiều nhà khác nhau tại làng Xương Ðiền, phần nhiều thì ở nhà Nhiêu Thịnh. Ðêm Cha Tước bị bắt thì ngài vừa ở nhà ông Giuse Tuyên về, 30 người lương dân ở họ Thánh Tôma do Bát Phượng ập đến vây bắt. Ông Bát Phượng là người đã trần tố Ðức Cha Henares và vì thế được phong bát phẩm. Ông làm lý trưởng làng Cẩm Hà. Ban đầu các giáo dân họ Xương Ðiền, khoảng 4,000 người, tưởng là lính quan đến bắt nên không dám làm gì. Nhưng sau biết là do Bát Phẩm, ông Trùm dám liều tổ chức dân làng đánh tháo. Ðàn bà mang các túi tro để ném vào tôi tớ của người đi bắt, đàn ông mang giáo mác ra đánh nhau. Khi tới nơi giam giữ Cha Tước, giáo dân hò hét trong khi Cha Tước ra hiệu cho họ để mặc cha. Thấy họ đến gần, cha nói anh em làm thế chỉ gây cái chết cho cha thôi. Nghe vậy, đầy tớ Bát Phượng nảy ý muốn giết cha. Một người trong họ tên là Ngọc rút gươm chém vào đầu Cha Tước hai nhát, máu me chảy lai láng. Cha Tước nằm xuống giữa vũng máu, còn đám tôi tớ Bát Phượng bỏ chạy. Giáo dân băng bó vết thương cho Cha Tước. Cha linh cảm thấy giờ đã đến thì xin họ để yên cho cha được cầu nguyện. Cha cảm tạ Thiên Chúa đã cho cha được chịu đau khổ vì đạo. Cha thầm thĩ kêu thánh danh Chúa Giêsu cho đến hơi thở cuối cùng. Từ lúc cha bị chém đến lúc chết lâu một giờ. Hôm ấy là ngày 2-4-1839, Cha Tước được 64 tuổi.

Giáo dân tin rằng Cha Tước đã được chết vì đức tin, họ thấm máu của cha, đào đất và lấy cỏ đã thấm máu đem về. Xác cha được an táng gần nơi cha bị đánh chết, sau mới đem về táng tại nhà thờ họ trong xứ Xương Ðiền.

5. CUỘC XƯNG ÐẠO VÀ TỬ ÐẠO CỦA
   BINH SĨ AUGUSTINÔ PHẠM VIẾT HUY,
   BINH SĨ NICHOLAS BÙI ÐỨC THỂ,
   BINH SĨ ÐÔMINICÔ ÐINH ÐẠT
   (bị bắt năm 1838, xử giảo 18-7-1839)

Thánh Augustinô Huy sinh quãng năm 1794 tại Hà Linh, phủ Xuân Tràng, huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Ðịnh. Ông Huy là con gia đình Công Giáo tốt. Năm bị bắt vì đạo, ông Huy đã 44 tuổi. Khi còn trẻ ông Huy đã vào tu tại nhà Ðức Chúa Trời, ông được học về lẽ đạo, nên biết rất nhiều về giáo lý trong đạo. Ông Huy đã vào lính được quãng mười năm.

Thánh Nicholas Bùi Ðức Thể quê tại làng Kiên Trung tỉnh Nam Ðịnh. Ông Thể sinh quãng năm 1792. Mãi tới năm 47 tuổi ông mới vào lính, và mới đi lính được một tháng thì có lệnh của vua Minh Mệnh bắt các lính bỏ đạo.

Thánh Ðôminicô Ðinh Ðạt sinh quán năm 1803 tại làng Phú Nhai tỉnh Nam Ðịnh. Ông Ðạt đi lính từ năm 24 tuổi, tới năm ông bị bắt ông đã ở trong quân ngũ được 12 năm.

Vào năm Minh Mệnh thứ 19, nhà vua truyền cho các quan phải bắt các lính có đạo trong quân ngũ phải quá khóa. Quan tổng đốc tỉnh Nam Ðịnh hồi đó là Trịnh Quang Khanh. Chiếu chỉ của vua cho Trịnh Quang Khanh như sau: “Nếu khanh muốn giữ vững thủ cấp trên cổ, khanh phải tuân theo lệnh của trẫm. Trẫm trao phó cả ngàn quân sĩ và đặt hết tín nhiệm nơi khanh. Hạn cho khanh trong vòng một tháng phải bắt tất cả các linh mục trốn tránh trong tỉnh, và thanh trừng các lính Công Giáo trong quân ngũ đến đứa cuối cùng. Trẫm không muốn giết chúng, nhưng trẫm muốn chúng bỏ đạo.” Thừa lệnh của vua, Trịnh Quang Khanh đã thề tiêu diệt đạo Công Giáo đến nỗi không có một quan nào dữ tợn hơn ông trong lịch sử bách đạo tại Việt Nam. Ðể thi hành đắc lực lệnh của nhà vua, Quan Trịnh Quanh Khanh còn sáng chế ra những hình phạt kinh khủng để làm cho người Công Giáo hoảng sợ mà chối đạo. Ðối với những người nhất định không chối đạo, thì ông dùng tù đày, hoặc khuyến dụ bằng những lợi lộc hoặc chức quyền. Ông cũng không quên dùng những người Công Giáo đã bỏ đạo để làm lung lạc các chiến sĩ của Chúa. Có khi ông còn dùng áp lực phạt thân nhân của các người Công Giáo, để vì thương hại thân nhân mà chối đạo. Trong thành Nam Ðịnh vào năm 1838 có tất cả chừng 500 lính Công Giáo bị điệu ra trước tòa để xử. Dĩ nhiên không phải cả 500 người đều là những Công Giáo tốt. Trong số này, có đủ loại người, có người đạo đức và có người sống đời bê bối. Nhưng họ đều có đức tin. Tuy nhiên Trịnh Quang Khanh cho điệu tất cả các lính tới hầu tòa. Trước khi hầu tòa, quan cho các ông ăn uống no say. Sau khi ăn uống, quan cho cả ngàn quân lính võ trang bao vây các ông lại. Trên khán đài, quan tổng trấn ngồi chễm trệ, với các chức sắc dân sự và quân sự ngồi theo thứ tự đẳng cấp. Ở một phía bên của tòa án, lý hình với đủ mọi hình cụ dữ tợn để dọa các lính trung kiên với giáo hội. Ở phía khác, quan truyền đặt nhiều cây thánh giá để lính Công Giáo phải bước qua. Trịnh Quang Khanh đứng lên, bước tới phía trước khán đài, rồi truyền lệnh cho quân sĩ. Ông hứa hẹn rất nhiều lợi lộc của vua ban cho quân sĩ chối đạo. Ông cho họ biết ông đối xử với quân lính như người cha, như người mẹ. Tuy nhiên ông muốn biết chắc chắn rằng quân sĩ của ông phải nghe lời ông thì mới được hưởng tước lộc vinh hoa phú quý. “Ðức vua không thể sai lầm, ngài đã cấm theo đạo Gia Tô. Vậy mọi người phải bỏ đạo đó.”

Quan không đòi hỏi gì khác, chỉ cần quân lính bước qua thập giá. Quân lính đó sẽ được phục chức trong quân đội và không ai đả động đến tôn giáo này với họ trong tương lai nữa. Ông cũng không quên đe dọa những phần tử bất tuân lệnh của ông. Ông chỉ về phía các hình cụ để đe dọa những phần tử bất tuân.

Sau khi tuyên bố những lời vừa khuyến dụ vừa đe dọa, quan truyền cho các quân sĩ phải lần lượt bước qua thập giá. Một số rất lớn đã vâng lời quan bước qua thập giá, một số khác thì từ chối ngay từ đầu. Nhưng quân lính dùng sức lôi họ qua thập giá rồi kể như họ đã bỏ đạo. Cũng có người thì dùng tiền hối lộ để khỏi bị lôi qua thập giá. Những người này, quan cũng coi như đã bỏ đạo.

Sau cuộc xét xử hỗn loạn bắt 500 lính Công Giáo bỏ đạo, các quan vô cùng hoan hỉ, vì phần lớn đã chối bỏ đức tin. Những người chối đạo này trở về nhà bị lương tâm cắn rứt. Nhiều người suốt đời ăn năn thông hối, mỗi khi đi xưng tội thì chỉ khóc lóc vì tội phản bội của mình. Có người hối hận suốt đời. Có người vẫn khóc khi đi xưng tội dù đã 40 năm sau. Như trong truyện của các cha truyền giáo kể lại, có người vào tòa xưng tội chỉ khóc lóc, còn tội thì chẳng phạm tội gì nặng cả. Cha hỏi tại sao con cứ khóc mỗi khi con đi xưng tội, thì ông trả lời: “Thưa cha, con bất hạnh đã đạp thánh giá Chúa, đã 40 năm nay con hối hận khóc lóc mỗi ngày. Sao con còn dám phạm tội nào khác nữa?”

Trong số 500 quân lính cũng còn 15 người nhất định không để cho lính kéo qua thập giá. Họ nhất quyết xưng mình là Kitô hữu. Lập tức họ bị đánh đập tra tấn. Quan truyền lấy gông nặng đeo vào cổ các ông và truyền lệnh giải các ông vào nhà lao. Trong nhà lao, chân tay các ông bị cùm, và bị bỏ đói, tuy nhiên các tín hữu vẫn có thể hối lộ để nuôi các ngài. Ngày hôm sau, quan tìm cách khác thay vì đánh đập, quan bắt bạn bè, vợ con của 15 ông này phải khuyên nhủ các ông bỏ đạo. Những lính đã bỏ đạo cũng được lệnh phải khuyên nhủ các ông. Nhưng các ông vẫn trung thành. Quan lại truyền quân lính đánh đập các ông. Quân lính lại lôi các ông qua thập giá, nếu ông nào nhấc chân lên không chịu đạp lên thánh giá thì bị quân lính dùng roi đánh vào chân các ông. Thậm chí chúng còn buộc thánh giá vào chân các ông để các ông bước đi, rồi hô lên các ông đã bỏ đạo. Các ông phản đối và quyết xưng mình là Kitô hữu. Quân lính tức giận lại đánh các ông rất đau đớn. Vừa bị đòn đánh, vừa bị thân nhân và bạn bè dùng đủ mọi lý do để khuyên nhủ các ông bỏ đạo, sau cùng không chịu được nữa, sáu ông đã xin bỏ đạo.

Bây giờ con số còn lại chỉ còn có chín ông. Can đảm nhất trong chín ông là ông Augustinô Huy. Chín ông bị điệu về ngục thất. Ðêm ấy ông Huy, dù đã xưng đạo ra hai lần vẫn cảm thấy mình tội lỗi cần phải gặp cha để đi xưng tội. Ông Huy là người Công Giáo nhưng ông có hai vợ. Ông đã cưới người vợ có đạo, rồi sau lại cưới một người ngoại đạo ở tỉnh. Ông tìm cách hối lộ để có thể về nhà giải quyết vấn đề gia đình và gặp cha để lo xưng tội. May mắn, ông gặp Cha Thiều cũng có tên là Cha Năng đang làm phúc tại họ Phú Ðường gần nhà ông. Ông đến xin Cha Thiều tha tội. Cha Thiều buộc ông phải làm tờ giấy bỏ vợ hai. Cha cũng an ủi ông và khuyên ông vững lòng chịu khổ vì đạo. Ông Huy vâng lời. Sau khi chịu các phép bí tích, sáng ngày hôm sau, ông lại trở lại nhà giam để chuẩn bị cho cuộc xưng đạo thứ ba.

Ngày ấy, chín người lính lại bị điệu ra trước tòa. Trong phiên tòa, quan Trịnh Quang Khanh lại hứa hẹn ban nhiều bổng lộc của nhà vua cho ai chối đạo, và sẽ phạt nặng nề những ai bất tuân. Trong số chín ông, bốn ông lại xin bỏ đạo. Chỉ còn năm ông nhất định không chịu quá khóa. Quan Trịnh Quang Khanh thấy vậy rất tức giận, truyền cho quân lính đánh các ông nát cả thịt ra. Quan còn truyền lấy búa đập vào các ngón tay cùng nhiều hình khổ khác đánh đập các ông làm các ông đau khổ mà không thể chết được. Ông không muốn giết các ông mà chỉ mong muốn các ông bỏ đạo.

Sau khi thất bại làm lay chuyển lòng dạ sắt đá của năm ông, quan bực mình vừa nguyền rủa vừa truyền tống giam các ông vào ngục như cũ.

Thất bại trong việc diệt trừ đạo Công Giáo, quan Trịnh Quang Khanh bị vua khiển trách và cất chức tổng đốc Nam Ðịnh. Ông bị giáng cấp xuống tuần phủ. Ngày 12 tháng 4 nhuận năm ấy, ông Lê Văn Ðức đang làm tổng đốc Sơn Tây, được cử làm tổng đốc Nam Ðịnh. Ông Lê Văn Ðức cũng theo lối của Trịnh Quang Khanh mà bắt các ông này phải bỏ đạo. Ông Huy và các bạn vẫn cương quyết trung thành với Chúa.

Ngày 25 tháng 6 năm 1838, tại tỉnh Nam Ðịnh quan truyền xử tử Ðức Cha Minh (Henares) và Thầy Phanxicô Chiểu. Quan thượng cũng truyền đem cả năm ông lính đi nữa, giả cách như phải xử một trật với hai đấng kia. Mục đích của quan là để các ông sợ chết mà bỏ đạo. Trái lại các ông vẫn không sợ mà lại vui mừng vì tưởng giờ tử đạo của mình đã đến. Các quan thấy các ông vui mừng lại càng ngạc nhiên, không hiểu tại sao các ông lại muốn được chết vì Chúa. Quan lại truyền điệu các ông về ngục như cũ. Các ông thấy mình không được chết vì đạo, thì lại buồn hết sức.

Sáng ngày hôm sau, 26 tháng 6 quan tổng trấn lại truyền năm ông phải hầu tòa, ông cố gắng hết sức nào áp dụng các hình cụ mà ông mới sáng chế ra, nào đe dọa, nào khuyên nhủ với nhiều hứa hẹn. Các ông vẫn không chịu bỏ đạo. Quan tổng trấn lại truyền đánh đập các ông sưng cả mặt mũi, máu chảy đầm đề. Dù bị đánh đập tàn nhẫn không còn hình tượng người ta nữa, khi hỏi có còn xưng mình là Kitô hữu nữa không, các ông vẫn khẳng khái tuyên xưng các ông vẫn là kẻ có đạo. Thấy mình thất bại, quan tổng trấn càng giận dữ, ông chửi bới thậm tệ, và truyền cho lý hình đánh các ngài cho tới khi nào các ông chịu bỏ đạo thì thôi. Quan tổng trấn mới hành hạ các ông này hơn tuần lễ, nhưng vẫn vô ích.

Ngày kia ông truyền cho lý hình, buộc gông rất nặng vào cổ các ông rồi kéo các ông qua thập giá. Các ông nhất định giơ chân lên chứ không chịu đạp vào thập giá, thì quan lại truyền cho lính đánh đập vào chân các ông đến nỗi các ông không còn sức để mà giữ chân co lên cao được nữa, tức thì chân phải hạ thấp xuống và đạp lên tượng thì quân lính reo hô thật to: “Ðã quá khóa rồi.”

Quan án lúc đó truyền không hành khổ các ông nữa, và hỏi các ông: “Sau cùng, các ngươi đã tuân lệnh nhà vua chưa?”

Vừa bị đánh đập đau đớn, vừa sợ hãi, hai ông Siêu và Dụ nói: “Quan lớn dậy thế nào thì chúng tôi xin vâng.”

Lậy tức hai ông được quan lớn tha và hứa hẹn đủ điều. Quan lại hỏi ông Huy, ông Thể và ông Ðạt thì cả ba ông đều thưa: “Quan lớn dậy việc gì khác chúng tôi xin vâng, còn bỏ đạo thì chúng tôi không bỏ.”

Quan lại truyền giam ba ông vào ngục thất và đeo xiềng và đóng gông nặng hơn nữa.

Thấy hai bạn đã bỏ đạo, ông Huy, ông Thể và ông Ðạt càng ăn chay đánh tội nhiều hơn nữa để xin ơn bền vững. Hai ngày sau khi hai ông lính bỏ đạo, quan thượng nghĩ rằng ông cũng có thể làm cho ba ông này bỏ đạo như hai ông kia. Ông liền truyền dẫn ba ông vào dinh của ông rồi truyền cho ba ông phải bỏ đạo. Ba ông không chịu. Quan thượng lúc đó cũng muốn biết các ông theo đạo và sống đạo thế nào. Quan truyền cho ba ông đọc kinh trước mặt quan. Quan đưa sách cho các ông và truyền cho các ông đọc. Bấy giờ ông Huy, cầm lấy sách đạo mà quan trao cho, đọc theo như cung cách quen đọc trong nhà thờ. Các quan cùng mọi người trong dinh, nín lặng để nghe các ông đọc kinh. Nhân dịp này ông Huy lợi dụng để giảng giải về lẽ đạo cho quan. Quan lắng nghe, nhưng khi giảng tới đoạn không vừa ý quan. Quan liền truyền quân lính vả vào miệng ông. Sau đó quan thượng lại truyền ba ông phải bỏ đạo. Ba ông cương quyết từ chối. Quan thượng lại truyền quân lính khiêng các ông qua tượng thánh giá như những lần trước. Lần này quan truyền đánh dữ tợn hơn lần trước, đánh đến nỗi chân các ông đầy máu me. Khi chân các ông chạm vào thánh giá, thì quân lính lại hô lên: “Quá khóa rồi, quá khóa rồi.”

Lúc đó ông Huy, đại diện hai ông kia kêu lên: “Quan lớn dậy đánh đòn cùng kéo ép chúng tôi, có lẽ nào mà nói chúng tôi đã quá khóa được ru?”

Tức thì quan thượng truyền nọc ba ông này ra đánh đòn. Ông bị đánh 20 roi, ông bị đánh 30 roi. Riêng ông Huy thì bị đánh 40 roi ngay hôm đầu. Có chứng nhân nói rằng trong ba ngày liên tiếp mỗi ông bị đánh chừng 130 trượng. Khi hỏi các người khác rằng các đấng bị đánh nhiều trượng như thế thật không? Ai ai cũng đồng ý như vậy.

Dịp khác các quan lấy nhiều lý lẽ mà khuyên ba ông bỏ đạo. Ông Huy lại đại diện anh em thưa rằng: “Bẩm quan lớn, quan lớn dậy chúng tôi bỏ đạo Thiên Chúa, thì chúng tôi sẽ theo đạo nào, vì trong các đạo khác chẳng có đạo nào là đạo thật.”

Quan thượng nghe thế liền nói: “Nếu ngươi bảo đạo chúng bay là đạo thật, sao vua nghiêm cấm đạo ấy?”

Sau đó quan còn nói nhiều điều phạm thượng tới đạo Công Giáo. Ông Huy lại có dịp cắt nghĩa lẽ đạo cho các quan, cùng bẻ các lý lẽ mà quan đã nói. Thất bại về tranh biện với các đấng này, quan thượng lại truyền đánh đập và phạt các ông.

Vào những buổi trưa hè nóng bức, các ông bị cạo trọc đầu, cổ mang gông, chân tay xiềng xích, phơi nắng trước cổng dinh. Giữa lúc nắng hè, các ông đau khổ phần vì nóng bức, phần vì ruồi nhặng bậu vào để hút những vết máu mà tay chân các ông bị xiềng xích không thể đuổi đi được. Giữa lúc đó các bạn hữu, các bạn đồng đội theo lệnh quan thượng phải tới khuyên nhủ các ông bỏ đạo. Hơn nữa, quan lại còn thưởng cho những tín hữu bỏ đạo, hay thăng cấp. Ðiều này cũng làm cho các ngài dễ dàng bị lung lạc. Có lần vợ ông Ðạt đến khóc lóc và dùng đủ mọi cách để chồng dẵm lên thánh giá. Ông Ðạt đã đủ can đảm trách mắng vợ và cấm bà lần sau không được đến gặp ông nữa. Các ông vẫn bị phơi nắng từ ngày này sang ngày khác. Lần kia có một người tín hữu thấy ông Huy bị phơi nắng khổ sở như vậy, liền lấy quạt che cho ông. Khi ông Huy thấy cử chỉ của bà như vậy, ông cám ơn bà và nói với bà: “Chúa để chúng tôi chịu sự khốn khó để đền tội chúng tôi. Tôi xin bà đừng che nắng cho tôi.”

Trong ngục tù, các đấng này còn ăn chay hãm mình bốn lần một tuần: thứ Hai, thứ Tư, thứ Sáu và thứ Bảy. Dù đồ ăn trong ngục đã ít oi, mà các đấng còn hy sinh để giúp cho những tù nhân khác. Các ông cầu nguyện không ngừng và còn xin các bổn đạo khi đến thăm các ngài: “Xin các ông các bà cầu cho chúng tôi để chúng tôi bền vững, vì chúng tôi biết chúng tôi rất yếu đuối.”

Quan thượng là người thông minh, học rộng thế mà lại tranh luận thua những người học thức tầm thường này. Ðức Cha Marti nói: “Về vấn đề này, tôi rất tiếc không đủ tài liệu chi tiết về những lý luận ngu xuẩn và phi lý của quan trên về đạo giáo đối với ba quân binh này. Tôi biết họ hỏi rất nhiều câu hỏi đặc biệt về bí tích giải tội và hôn phối. Ông Huy đã trả lời rất đúng và khúc chiết và dễ dàng đập tan những ý xảo quyệt của những người vô đạo và thờ ngẫu tượng này. Ông thường nói về mục đích của Chúa ban phép bí tích, sự thánh thiện của bí tích, sự thánh thiện của nghi thức đi kèm với bí tích. Về bí tích giải tội, ông nói nếu giải ban đêm là vì trong thời cấm đạo. Còn bình thường các cha giải tội ban ngày.”

Ðức Cha Marti còn kể tiếp ít nhất là một lần, quan thấy ông Huy đối đáp khôn khéo, quan truyền đuổi ông ra ngoài, kẻo ông nghe được những người quanh quan thượng khen ngợi hoặc ông lại ảnh hưởng trên các người chung quanh quan.

Một ngày kia, quan lại hạch hỏi và tranh luận với ông Huy về quá khứ đời tư của ông, để làm ông chán nản: “Giả dụ như có ai từ trước tới nay sống đời đạo đức mà muốn chết vì đạo còn hiểu được, chứ như ngươi trong quá khứ đã sống như người ngoại, có hai vợ, ngươi sống dường như không phải là bổn đạo. Mà bây giờ ngươi cứ giữ luật Kitô hữu, thì quả là điên khùng, không thể chấp nhận được.”

Về vấn đề này, ông Huy đã trả lời quan với hết lòng khiêm nhường rằng cho tới nay ông đã sống đời sống Kitô hữu như gương mù, theo tính xác thịt, theo sự yếu đuối của ông. Nhưng Chúa nhân lành vô cùng đã thương ông, cho ông biết thống hối, và bỏ vợ hai. Ông đã bỏ mọi sự ngay cả mạng sống nữa chứ không bỏ đạo Kitô giáo.

Không lay chuyển ông được, quan thượng lại dùng bạo lực. Ðức Cha Marti kể lại rằng quan thượng còn dùng nhiều hình khổ đặc biệt để lay chuyển ý chí sắt đá của ông Huy. Quan bắt lính kéo ông qua thánh giá, và dùng roi đánh chân ông bắt chân ông chạm vào thập giá. Khi chân ông đụng vào thập giá chúng lại reo lên: “Nó đã quá khóa rồi, nó đã quá khóa rồi.”

Ông Huy lại đáp lời: “Các ngươi dùng võ lực lôi thân xác ta, các ngươi cố dùng sức lực lôi chân ta, nhưng các ông có dùng sức mạnh để lung lay ý chí ta được không? Bao lâu ta không chịu, thì dù có đánh đập các người cũng không đạt được mục đích đâu!”

Trong hồ sơ phong thánh của ông và hai vị có đoạn nói lên rằng lòng tin và lý luận của các ông phần nào làm cho quan tổng trấn Lê Văn Ðức phải cảm động. Quan nói: “Các ngươi làm cho ta thấy tội nghiệp các ngươi quá. Ta không muốn hành hạ các ngươi hơn nữa. Dù ta có hành hạ các ngươi thế nào các ngươi cũng không bỏ đạo và bước qua thập giá. Tôn giáo các ngươi là tôn giáo gì vậy? Hãy nói đi ta muốn nghe các ngươi nói.”

Ông Huy đã cắt nghĩa cho quan mười điều răn Ðức Chúa Trời và bảy phép bí tích. Quan lớn cảm động và ngạc nhiên về đạo lý của đạo Công Giáo, cảm động quá, ông liền ca ngợi đạo Công Giáo, ông còn xin lỗi các đấng và nói: “Tôi không biết tôi có còn ở đây lâu nữa không. Nếu tôi trở về triều đình, mà các ông phải chịu chết vì đạo các ông, xin hãy nhớ tới tôi và xin làm ơn đừng báo thù tôi.”

Ðến tháng chín, có tin đồn ông Huy và hai bạn bị xử tử. Các ông rất vui mừng. Các ông nhắn tin cho vợ con lên tỉnh để vợ chồng, cha con được giã từ nhau lần cuối. Lúc đó có Cha Năm, ông trùm Ðích, và ông lý Mỹ cũng bị giam gần đấỵ Các bà cũng vào thăm các ngài. Cha Năm bảo các bà rằng: “Hôm nay không biết ba ông binh sống chết thế nào, song chắc các ông còn phải chịu nhiều sự khốn khó nữa. Cụ gần đến ngày chịu chết rồi, dù cụ là thày cả mặc lòng cũng nghĩ rằng mình khó mà có thể chịu đựng vì Chúa như ba ông binh.”

Cùng ngày hôm ấy, ba ông lại bị điệu vào hầu quan, ba ông lại bị một trận đòn nên thân, đến nỗi trong mình chẳng có chỗ nào lành. Tuy nhiên các ông vẫn không chịu quá khóa. Quan lại đành giam các ông vào ngục thất. Khi trở lại ngục thất, Cha Năm hỏi các ông: “Sao, hôm nay chúng con được trận hay thua?”

Cả ba ông đều trả lời cha: “Chúng con chẳng chịu quá khóa lúc nào, mà chỉ trông được chịu chết vì đạo, vì quan lớn đã dậy làm án xử cho chúng con rồi.”

Quả thật các quan lúc đó đã làm án xử tử ba ông, và đệ tấu nhà vua. Vua Minh Mệnh, đọc tấu sớ của các quan, nhưng ông chẳng muốn giết các ông này. Nhà vua liền ra chiếu chỉ truyền cho các quan phải tìm hết cách để khuyên dụ các ông binh bỏ đạo: “Ta lấy sự sống người ta làm trọng lắm, khi đã cắt đầu chẳng còn phép nối lại được nữa, ta truyền cho các quan phải dùng mọi cách, làm sao cho ba tên lính bỏ đạo Gia Tô, nhất là truyền đem ra ngoài cửa thành cho dân chúng xỉ vả. Nếu khi sự ấy chẳng đủ, thì đem ra ngoài mà giả cách chặt ngang lưng cho sợ hãi.”

Các quan vâng theo chiếu chỉ của vua, đóng gông đem ông Huy và ông Thể ra cửa Ðông, ông Ðạt ra cửa Nam. Ông Huy và ba ông đều không sờn lòng.

Tháng 10 năm 1838 quan tổng trấn Trịnh Quang Khanh phục chức tổng trấn Nam Ðịnh thay thế Lê Văn Ðức. Quan tổng trấn thấy ba ông vẫn cứ vững lòng trung kiên thì cũng lại đệ án xin nhà vua xử tử các ông. Tuy nhiên vua Minh Mệnh không cho giết, trái lại còn truyền cho ông Trịnh Quang Khanh phải tìm đủ mọi cách khuyên dụ. Chẳng những thế, vua còn quở trách ông Trịnh Quang Khanh: “Mày không bảo được ba thằng lính phàm hèn, mà cai quản cả tỉnh thế nào được.”

Ba ông bị điệu ra ngoài thành cho xỉ vả liên tiếp 21 ngày, rồi lại bị giam vào ngục vừa bị hành hạ vừa bị dụ dỗ. Quan lại truyền cho những người đã bỏ đạo trước phải vào để dụ dỗ ba ông. Nhưng các ông không nghe còn dùng nhiều lý lẽ để làm cho họ phải xấu hổ và ăn năn. Quan Trịnh Quang Khanh thấy đã hết kế, sau cùng ông dùng một âm mưu rất độc. Quan bắt anh em họ hàng của ba ông, cùng lý dịch ba xã Hạ Linh, Phú Nhai, Kiên Trung. Khi các người tới trước mặt quan thượng, ông truyền cho họ phải làm sao cho ba ông quá khóa, nếu không làm nổi thì tất cả đều phải chịu chết với cả ba ông. Anh em họ hàng cùng huynh thứ trong xã rất sợ hãi, nên cố sức để dụ dỗ ba ông. Khỏi mấy ngày quan thượng đòi cả ba ông vào để xem các ông đã sẵn lòng bỏ đạo chưa. Nhưng ba ông cứ một mực vững lòng. Tức thì quan truyền cho thân nhân, huynh thứ trong ba xã, và các lính đồng đội phải vào để khuyên nhủ ba ông. Nhưng dù các người này cám dỗ thế nào các ông vẫn một lòng trung kiên. Quan Trịnh Quang Khanh tức giận lắm, ông chửi các lý dịch cùng huynh thứ trong xã: “Tại chúng mày, mà ba thằng này bất trị, vì chẳng dậy bảo chúng nó vâng chịu luật phép nhà nước cho sớm, nên chúng mày phải chịu tội với chúng nó.”

Nghe quan thượng nói vậy, huynh thứ và lý dịch rất sợ hãi, xin khất quan một tháng để khuyên bảo các ông này. Các ông cũng không quên xin quan thượng đừng giam các ông này chung với nhau, xin giam mỗi người một nơi để dễ dàng khuyên bảo. Quan thượng ưng cho khất một tháng, và giam ba ông riêng biệt.

Hết hạn một tháng, quan nghĩ chắc ba ông đã mềm lòng có thể chịu bỏ đạo, quan liền truyền điệu các ông đến. Song các ông vẫn không chịu quá khóa. Bấy giờ quan truyền nọc đánh một người huynh thứ xã Kiên Trung. Ông Thể thấy người huynh thứ bản xã bị nọc đánh đòn thì thương hại, ông thưa với quan rằng: “Lạy quan lớn, xin quan lớn tha cho, quan lớn dậy thế nào con xin vâng.”

Quan bảo ông quá khóa, ông đành vâng theo. Lúc đó các quan thấy một tên lính đã thua trận thì vỗ tay reo mừng, liền tháo gông bẻ xiềng cho ông Thể. Sau đó mọi người lại xúi giục ông Huy và ông Ðạt bắt chước ông Thể mà chịu quá khóa. Một quan nói với ông Ðạt: “Mày cứ bắt chước tên Thể mà bước qua thập tự, khi trước cả ba tên đều hợp lực bất kháng, bây giờ tên Thể đã vâng lời vua, sao mày còn cứng cổ.”

Bấy giờ ông Ðạt cũng chiều lòng các quan mà bước qua thập tự.

Phần ông Huy, dù hai bạn đã quá khóa, ông vẫn không sờn lòng. Các quan vẫn không thất vọng cố tìm cách dụ dỗ ông Huy bỏ đạo. Ðêm đó, quan cho người vào phòng ông Huy dụ dỗ ông rằng: “Chú phải vâng lời vua như hai ông kia, thì chẳng ai cười chê chú được. Vì chú đã chịu khó vững vàng hết sức rồi. Vua chẳng muốn giết chú, mà cũng chẳng muốn tha chú nếu chú không quá khóa, nếu chú bước qua một lần mà thôi thì khỏi mọi sự rầy rà này.”

Sau cùng, ông Huy cũng chối đạo như hai ông bạn kia. Sau đó, quan phát cho mỗi ông 10 quan tiền rồi thả các ông về nhà.

Dòng dã tám tháng trời các ông chịu cực hình và khuyên dụ bỏ đạo mà các ông vẫn trung kiên, nên ai cũng cảm phục. Bây giờ nghe tin các ông chối đạo, rất nhiều người không tin. Có người cho rằng các ông bị bùa ngải làm mê loạn nên các ông mới chối đạo. Câu chuyện này vẫn còn trong vòng nghi ngờ, nhiều người vẫn không tin các ông đã chối đạo, nhất là sau này các ông lại xưng đạo và chịu chết vì đạo. Có những người biết chuyện thì cố tình tạo nhiều ý khác nhau để che đậy sự nhút nhát của ba ông hồi ấy. Trong các thư báo cáo về Manila, và Âu Châu thì quả quyết các ông tự ý chối đạo chứ không có ai ép uổng các ông. Chính ba ông binh cũng tự thú chuyện các ông chối đạo là sự thật. Ðức Cha Marti, đã điều tra rất nhiều người và kết luận chuyện các ông bị bùa ngải là vô căn cớ.

Từ khi ba ông bỏ đạo, thì lương tâm các ông cắn rứt vì đã chối đạo và gương xấu mình đã làm. Ba ông đã bàn bạc với nhau cũng như hỏi người khác xem phải làm thế nào để trở lại cùng Chúa. Mấy ngày sau, ông Huy cũng như hai ông binh kia đi xưng tội. Bởi ơn Chúa thúc đẩy, cả ba ông đều muốn lên tỉnh để xưng đạo. Lên tỉnh Nam Ðịnh, cả ba ông vào dinh quan thượng. Ba ông lạy quan thượng, rồi ông Huy đại diện anh em để thưa với quan: “Bẩm quan lớn, đạo Thiên Chúa là đạo thật, Chúa chúng con thờ là đấng cao cả phép tắc vô cùng, bởi chúng con đã quá dại mà chịu quá khóa, mất nghĩa cùng Chúa chúng con, nay chúng con xin giả tiền lại cho vua và quan lớn, cùng xin giữ đạo Thiên Chúa cho thật lòng.”

Trịnh Quang Khanh nghe những lời ấy thì tức giận chửi rủa các ông thậm tệ, sau đó truyền giam các ông trong ngục rồi truyền cho lính hàng đội phải dụ dỗ ba ông như trước, tuy nhiên ba ông vẫn một lòng trung kiên. Quan Trịnh Quang Khanh không biết phải làm thế nào, vì trước đây ông đã tâu về triều đình rằng ba ông đã quá khóa, bây giờ nếu xử án ba ông thì không biết ăn nói sao với triều đình. Quan liền truyền cho lý dịch ba xã đến để nhận tiền thay vì các ông, rồi đuổi ba ông về làng không cho đến làm phiền các quan nữa. Các ông buồn rầu ra về, tuy nhiên lòng các ông vẫn không yên trí. Các ông chẳng ao ước sự gì thế gian mà chỉ ao ước được chết vì đạo Chúa. Các ông càng gia tăng việc cầu nguyện, ăn chay hãm mình và làm việc phúc đức để mong được chết vì đạo.

Quyết định của quan tổng trấn không làm cho các ông hài lòng, các ông lại bàn với nhau: “Nếu quan thượng không cho chúng ta chết vì đạo, thì chúng ta sẽ vào kinh tâu xin nhà vua cho chúng ta chết vì đạo, để sửa lại gương mù gương xấu chúng ta đã làm.”

Ông Huy lại bảo các bạn: “Nếu các ông không đi thì tôi đi một mình.”

Lúc đó ông Thể cũng nói thêm vào: “Nếu ông đi, tôi cũng đi với ông.”

Ðể đi tới quyết định trên các ông đã bàn hỏi với Cha Tuyên. Cha Tuyên hỏi cặn kẽ lý do các ông bỏ đạo, các ông đáp: “Quả thực trong lòng chúng con bỏ đạo chỉ vì thương cha mẹ, anh em, và huynh thứ trong làng. Chúng con tin rằng nếu chúng con không bước qua thập giá, thì quan thượng cũng bắt tất cả phải bước qua thập giá. Nếu họ vì sợ mà ưng thuận, chúng con lại không phải chịu trách nhiệm về tội của họ sao? Chúng con đã sai lầm, và chúng con đã bước qua thập giá. Sau khi quá khóa, chúng con cảm thấy hối hận nên đã xưng đạo lại trước mặt quan tổng trấn. Nhưng chỉ có quan tỉnh biết, còn triều đình và nhà vua thì không hay biết gì cả. Chính vì thế chúng con muốn đến gặp nhà vua, và xưng đạo công khai trước mặt người. Như thế mọi người sẽ biết chúng con bước qua thập giá vì sự yếu đuối của chúng con, chứ không phải vì chúng con muốn nghe lời nhà vua mà chối bỏ đạo.”

Sau đó Cha Tuyên viết thư hỏi ý kiến Ðức Cha Marti nói rõ lý do các ông đã bỏ đạo và ý các ông muốn xưng đạo lại tại kinh đô. Trong thư, Cha Tuyên cũng kể cho Ðức Cha Marti biết trong thời gian các ông đang cư ngụ tại nhà người, người cũng được thư của Cha Jimeno (sau này làm giám mục), trong đó có đoạn nói: “Thày vui mừng lắm vì ba ông binh lính đã xưng đạo tại tỉnh, lại nghe cả ba ông toan vào đền vua để xưng đạo cách rõ rệt hơn nữa. Ðược như vậy, thày rất vui mừng, và tin rằng Ðức Chúa Trời sẽ giúp cùng ban sức cho họ được thắng trận, xứng đáng lãnh phần thưởng vô cùng mà Ðức Chúa Trời đã dành cho những kẻ chịu khổ vì đạo.”

Cha Tuyên đọc thư này cho cả ba ông nghe và họ nhất định vào đền vua. Ông Huy còn xin sao bản thư đức cha để sau này xem lại. Sau đó ba ông bàn với nhau phải vào kinh như thế nào.

Vấn đề vào kinh cùng một lúc thật là khó, vì chẳng có bao giờ cả ba ông được nghỉ phép. Lúc đó ông Ðạt nói: “Tháng sau, hai ông được nghỉ ở nhà, mà tôi phải ứng vụ tại tỉnh, hai ông cứ đi, tôi ở lại, nhưng anh em thế nào thì tôi thế ấy. Xin anh em cho tên tôi vào đơn, nếu anh em chịu sự khổ nào trong kinh thì tôi cũng mong được chịu khổ như vậy ngoài này.”

Cha Tuyên thấy ba ông nhất định đi chịu chết vì đạo thì người khuyên bảo các ông đủ điều và dậy các ông cậy trông ơn Chúa, ăn ở khiêm nhường. Sau khi nghe cha già Tuyên khuyên bảo, ông Huy và ông Thể về nhà từ giã vợ con anh em thân thuộc lần cuối cùng và xin mọi người cầu nguyện cho mình. Hai ông cũng đi xưng tội chịu lễ để dọn mình còn ông Ðạt lên tỉnh thi hành công vụ.

Ðầu tháng 3 năm 1839, tức năm Minh Mệnh thứ 20, hai ông vào kinh. Con cả ông Huy cũng theo cha vào kinh để xem công việc thế nào. Hết 20 ngày mới vào tới kinh đô Huế. Các ông trọ tại nhà một người bổn đạo tên là bà Tam. Ở đây hơn một tháng, hai ông ăn chay cầu nguyện, dọn mình để vào kinh xin chịu tử vì đạo. Các ông đệ đơn và kêu tòa tam pháp. Quan tòa nhận đơn rồi chẳng tra hỏi gì hết. Chờ đợi ít lâu, mà chẳng ai hỏi gì tới việc xưng đạo của hai ông, hai ông lại viết đơn khác gửi tới quan tòa: “Chúng tôi quá khóa tại tỉnh Nam Ðịnh, vì quan Trịnh Quang Khanh ép chúng tôi quá, chẳng phải vì lòng thật muốn bỏ đạo.”

Lần đó các quan tòa cũng chẳng xét xử đơn xin của các ông. Ðợi đến một ngày kia, khi vua Minh Mệnh ra ngoài chơi, hai ông sấp mình xuống bên lề đường, mà đệ đơn trên đầu. Một quan lớn cầm đơn đó xem, rồi trình vua. Khi vua Minh Mệnh biết việc liền truyền giam các ông vào ngục, rồi truyền các quan thuộc hình bộ, lễ bộ, và binh bộ hợp lực tra xét và làm mọi cách cho hai ông bỏ đạo. Tuy nhiên dù làm thế nào hai ông vẫn trung kiên. Lúc đó quan Lê Văn Ðức, trước kia là tổng đốc Nam Ðịnh, đã biết các ông gan dạ thế nào nên nói với các ông rằng: “Ðánh đòn chúng bay chỉ mỏi tay mà thôi.”

Các quan tòa thấy hai ông can đảm như vậy thì hỏi về ông Ðạt, vì trong đơn có nói tới ông ấy. Hai ông liền thưa với quan: “Anh Ðạt cũng chẳng chịu quá khóa, mà vì mắc trở việc tại tỉnh Nam Ðịnh, nên chẳng đi với chúng tôi được, song anh ấy cũng hợp một ý với chúng tôi. Anh ấy còn dặn rằng, anh em thế nào thì tôi thế ấy.”

Các quan trình tâu nhà vua mọi việc, nhà vua lấy làm ngạc nhiên lắm, tuy nhiên vua vẫn hy vọng có thể thay lòng đổi dạ các ông, nên vua lại truyền ba quan lớn hợp lực làm thế nào cho hai ông quá khóa. Nhưng cũng vô ích.

Nhà vua còn truyền các quan đem ra 10 nén vàng, một tượng thánh giá, và một thanh gươm rồi nói: “Mặc ý các ngươi chọn. Nếu bước qua thập giá thì sẽ được thưởng 10 nén vàng, còn nếu không sẽ bị thanh gươm chặt ngang lưng làm hai rồi bỏ xác xuống biển.”

Tức thì hai ông xin chịu chết.

Các quan lại trình tâu vua tất cả sự kiện, vua Minh Mệnh rất tức giận, truyền đem hai tờ giấy cho các ông ký tên vào. Một tờ thì chứa đầy những lời xỉ vả mạ báng Chúa và đạo Gia Tô, còn tờ kia là án các ông phải chết như thế nào. Hai ông không chịu ký vào bản thứ nhất, trái lại chấp nhận bị trảm quyết. Lúc đó quan đọc án của nhà vua như sau: “Minh Mệnh nhị thập niên, tháng 5 ngày mồng một, nội các thần Lê Khanh Trình, thần Lâm Ruy Nghĩa vâng lời vua truyền từ tờ các quan tòa tam pháp, thì hai tên lính tỉnh Nam Ðịnh, tên là Phạm Viết Huy và Bùi Ðức Thể cùng khai rằng chúng vốn theo đạo Gia Tô chẳng bỏ, mà năm ngoái có bước qua thập tự tại bản tỉnh, bởi quan tổng đốc tỉnh ấy bức hiếp chứ trong lòng chẳng bao giờ có ý bỏ đạo, nên bây giờ xin cứ giữ đạo như khi trước. Quan tòa tam pháp đã khuyên bảo hai ba lần, song hai tên phạm này cứ một mực chỉ xin chịu chết, cùng quyết chẳng chừa cải, thật là hai tên dại dột mê hoặc. Khi trước ta đã làm án chết cho chúng nó, song ta còn thương hại chẳng muốn giết, chẳng ngờ là lũ phạm ấy đã ra mê cuồng chẳng còn biết lẽ phải, ta đã mở lối cho chúng nó ăn năn, nếu còn có trí khôn thì phải biết mình đã sai lầm mà cải ác hoàn lương, song hai tên phạm này cố chấp theo Gia Tô tà đạo, dám bỏ việc lính mà vào kinh khống đơn, chúng nó thật kiêu ngạo, đáng khinh dể, đáng ghét, không thể để cho sống được nữa. Nên hai tên phạm là Phạm Viết Huy và Bùi Ðức Thể, phải kết án tử, giao cho lính đem ra cửa biển, lấy rìu lớn chặt ngang lưng, rồi bỏ xác xuống biển để cho ai nấy biết rõ điều răn cấm. Còn một tên phạm nữa là Ðịnh Ðạt cũng can án này. Nó có bỏ đạo thật hay không thì phải tra xét kỹ càng và tâu cho minh bạch.”

Ngày 2 tháng 5 năm 1839 ta, cũng là 12 tháng 6 năm 1839 dương lịch, ông Huy và ông Thể bị điệu ra cửa bể là cửa Thuận để chịu chết. Trên đường đi đến pháp trường hai ông vui vẻ chào hỏi mọi người khiến dân chúng rất ngạc nhiên. Ðến cửa biển, quan bắt hai ông xuống thuyền rồi chèo ra khỏi đất liền. Lúc này quan còn khuyên hai ông quá khóa vì vẫn còn kịp, nhưng hai ông nhất định không bỏ đạo.Quan tryền tháo gông, rồi trói hai ông vào cột chèo.Hai ông đọc kinh phó linh hồn. Lý hình giơ gươm lên, chặt ngang lưng hai ông như đã ghi trong án. Sau đó chúng chặt đầu rồi bổ làm tư và liệng xác hai ông xuống biển.

Ðược tin hai ông Thể và Huy bị xử tử, ông Ðạt ở nhà thu xếp công việc của nhà. Ông đọc kinh nguyện ngắm để dọn mình chết. Mấy ngày sau, lính hàng đội từ tỉnh xuống báo với ông Ðạt rằng: “Quan lãnh binh và tỉnh sai tôi xuống báo cho anh biết đã có chỉ bộ ra truyền bắt và xử tử anh.”

Khi ông Ðạt nghe tin ấy thì vui mừng lắm. Lúc đó vào quãng cuối tháng 6 năm 1839. Ông Ðạt liền đi báo cho anh em và từ giã mọi người. Ông cũng xin mọi người cầu nguyện cho ông. Lúc đó, vợ ông muốn khuyên chồng bỏ ý định chết vì đạo. Bà khóc lóc than vãn, rồi dẫn con gái đến xin ông: “Ông bỏ tôi cùng con bé này sao?”

Ông Ðạt rất cảm động, nhưng ông nói với bà nếu ông quý bà và con gái hơn Chúa thì chẳng xứng đáng với Chúa Giêsu Kitô. Thiên Chúa sẽ lo liệu cho bà và con gái. Sau cùng ông bảo vợ: “Một chốc nữa bà đem con bé sang nhà Nhiêu Quang cho tôi gặp nó một chút nữa.”

Rồi ông đi chịu lễ lần sau hết. Khi chịu lễ cùng cám ơn, ông yên ủi vợ con, cùng giã từ anh em, rồi theo lính ra đình làng. Tại đình làng, quan viên làng và nhiều người dân đã tụ họp đông đủ sẵn sàng để từ giã ông. Ông lạy quan viên, xin các ông ấy cầu nguyện cho mình. Lúc bấy giờ cũng có người nói rằng: “Anh Ðạt bỏ vợ con, bỏ quê quán.”

Ông thưa lại rằng: “Vợ con và quê nhà tôi để mặc thánh ý Ðức Chúa Trời, tôi xin làng thương tôi cùng vợ con tôi.”

Trên đường đi về tỉnh, ông Ðạt chỉ đọc kinh lần hạt chuẩn bị chịu chết. Phần bà vợ ông, vẫn theo ông tới Nam Ðịnh, vừa đi vừa khóc. Ông đuổi bà về và nói với bà: “Nếu bà đến đây mà cứ khóc thì đừng đến thăm tôi nữa.”

Tại tỉnh, quan lớn bảo ông Ðạt rằng: “Thằng Huy, thằng Thể đã phải bổ làm tư, rồi bỏ xuống bể cho tôm cá ăn, mày có quá khóa không?”

Ông Ðạt đáp lại: “Hai anh con đã được phúc trọng, xin quan lớn bổ con làm tám. Còn sự quá khóa thì con không chịu.”

Quan thượng nghe xong liền truyền đóng gông, rồi giam ông trong ngục. Ðến ngày 18 tháng 7 năm 1839, có lệnh vua truyền xử giảo ông Ðạt. Quan lại khuyên nhủ lần nữa nhưng ông không chịu. Thế là quan truyền viết thẻ: “Tên Ðinh Ðạt thuộc Xuân Tràng phủ, Giao Thủy huyện, Phú Nhai xã, là tên phạm, cố chấp theo Gia Tô tả đạo, nay cũng chẳng chịu bỏ đạo ấy, bất tuân quốc pháp, lập tức đem đi xử giảo.”

Viết thẻ xong quan truyền giao ông Ðạt cho quan giám sát đem đi xử giảo. Trên đường đi ông chỉ đọc kinh cầu nguyện. Khi đến nơi xử, đã sẵn có cái chiếu cạp ở đấy, ông Ðạt quỳ trên chiếu vẫn cứ tiếp tục đọc kinh mãi. Một lúc, quan truyền tháo gông, bắt ông nằm xuống chiếu, rồi quân lính buộc dây vào cổ ông. Khi đã sẵn sàng, quan giám sát ra hiệu lệnh. Lý hình kéo dây cho đến khi ông tắt thở.

Làng Phú Nhai lấy xác ông và táng trọng thể tại nhà anh cả ông Ðạt. Sau hài cốt của ngài được táng tại nhà thờ Phú Nhai.

 CHƯƠNG 8: Các Cuộc Bách Hại Năm 1839

CUỘC XƯNG ÐẠO VÀ TỬ ÐẠO CỦA LINH MỤC TÔMA ÐINH VIẾT DỤ, O.P.

(bị bắt 20-5-1839, xử trảm 26-11-1839)

Thánh Tôma Dụ là linh mục bản xứ thuộc dòng Ða Minh. Ngài sinh tại Phú Nhai quãng năm 1783. Không thấy nói gì về đời thơ ấu của ngài, chỉ biết rằng ngài nhập dòng Ða Minh sau khi ngài đã chịu chức linh mục. Ngài khấn dòng ngày 21-12-1814, lúc đó ngài đã 31 tuổi. Ngài là linh mục đạo đức thánh thiện, ngài trội vượt trên đường ăn chay hãm mình đến nỗi các cha và các thầy dòng tặng cho ngài biệt hiệu thánh Bruno.

Trong cuộc đời mục vụ của ngài, ngài được đức cha cho bài sai coi xứ Ðông Xuyên và xứ Quất Lâm. Sau này ngài lại được bài sai coi xứ Liễu Ðề dưới thời Minh Mệnh bắt đạo. Trong thời kỳ này, một tên phản bội, tên là Lý Mỹ, đi ra Nam Ðịnh thưa với quan tổng đốc Trịnh Quang Khanh rằng trong làng Liễu Ðề có Cha Liêm và nhiều linh mục ẩn tránh. Không chậm trễ, quan tổng trấn ra lệnh cho quân lính bao vây xứ Liễu Ðề ngày 20-5-1839. Quả thực trong xứ lúc đó có Cha Dụ và ba cha khác nữa. Ba cha truyền giáo may mắn tìm được chỗ trú ẩn. Phần Cha Dụ, lúc đó đang làm lễ tại nhà bà Agnes Thu. Cha biết không thể chạy tới chỗ trú ẩn kịp thời, và cũng không muốn liên lụy tới chủ nhà, cha liền bảo bà Thu đem giấu các đồ lễ: “Con hãy giấu các đồ lễ này đi vì nếu họ bắt được, con sẽ bị khốn khó. Cha sẽ cố gắng chạy trốn, nếu cha bị bắt cha sẽ bị kết án tử hình, tuy nhiên cha không muốn làm liên lụy đến ai cả. Con cho cha cái gì để cha cầm trong tay, như vậy họ sẽ không khám phá cha là linh mục, và cha sẽ chạy thoát”.

Bà Thu đưa cho cha bộ quần áo nhà nông, và một cái chép, sau đó cha liền lẻn qua vườn nhà người hàng xóm tên là Ðỗ Quỳnh. Cha cúi xuống nhổ cỏ và làm vườn như một người nông dân. Lính tuần tiễu và quan quân đi qua đi lại nhưng vẫn không nhận ra ngài là linh mục. Bỗng đâu một tên phản bội, nhận biết ngài liền chỉ cho quân lính. Lập tức, lính vây bắt ngài, chúng trói tay ngài lại, đánh đập và điệu ngài về đình làng cho quan xét xử.

Tổng đốc Trịnh Quang Khanh đích thân tra hỏi ngài. Ông quan khát máu này tỏ ra rất bực tức với người Công Giáo, nhất là các vị lãnh đạo tinh thần. Vừa trông thấy Cha Dụ, ông hống hách tra khảo: “Tên nghịch tặc, nhà ngươi làm nghề gì?”

Cha Dụ liền trả lời: “Tôi coi con chiên bổn đạo của tôi”.

Ngài không muốn tiết lộ chỗ trú ẩn của Cha Liêm và các cha khác, dù quan tổng đốc dùng đủ mọi lời lẽ khuyên dụ và đe loi. Sau cùng tên bạo chúa truyền quân lính đánh ngài 21 hèo. Sách ghi lại rằng ngài không hề kêu than một tiếng dù với tuổi già sức yếu. Lúc đó ngài đã 56 tuổi. Tra tấn xong, quan tổng đốc truyền quân lính lục soát trong người của ngài, chúng chẳng thấy gì ngoại trừ cỗ tràng hạt mà ngài vẫn mang luôn trong mình. Quan càng bực tức, truyền bắt bà Thu, người đã chứa chấp ngài. Bà Thu bị phạt tù 24 giờ, nhưng ngày hôm sau được thả về. Hôm sau, đúng vào buổi trưa nóng bức của mùa hè, chúng bắt Cha Dụ ra phơi nắng, thân mang gông cùm, tay chân bị xiềng xích, sau đó giải về Nam Ðịnh và bị tống vào ngục thất.

Tại Nam Ðịnh quân lính hành hạ ngài đủ điều, nhưng ngài thà chết nghìn lần chứ không chịu phản lại đạo thánh Chúa. Chúng lại dụ dỗ ngài bằng nhiều hứa hẹn để xin ngài khai ra những nơi ẩn núp của các nhà truyền giáo và các giáo dân khác. Sau cùng chúng khuyên dụ ngài bỏ đạo bằng những lời ngọt nhạt cũng như đe dọa. Ngài vẫn một lòng kiên trung. Quan tổng đốc tức giận truyền quân lính đánh ngài 90 roi. Sau đó ngài lại bị trói và điệu về nhà giam. Ở đây ngài lại được dịp làm việc tông đồ cho những tội nhân đủ loại: trộm cướp, giết người, v.v…. Nhiều người đã tin theo ngài.

Sau đó ngài còn bị điệu ra điệu vào để tra khảo không biết bao nhiêu lần mà kể. Mỗi lần quan dùng một hình thức tra khảo khác nhau: nào hứa hẹn chức quyền, tiền bạc, nào đe dọa bằng những hình khổ càng ngày càng dữ tợn hơn. Có lần ngài bị đem ra phơi nắng, vai vẫn đeo gông nặng và chân tay vẫn bị xiềng xích, rồi đêm tối ngài lại bị ném vào trong ngục thất lạnh lẽo. Hầu hết lần nào ngài cũng bị đánh đòn, có lần 20 roi, có lần 30 roi. Có lần quan giận quá, vừa ra lệnh đánh đòn vừa nói đánh cho nó sáng mắt ra. Dĩ nhiên lần nào ngài cũng kiên trung, cương quyết nhất định không chịu quá khóa. Có lần bị hạch sách nhiều quá, ngài thưa lại với quan: “Tôi chẳng phải là trẻ con mà các quan cứ hỏi đi hỏi lại mãi làm chi. Tôi đã nói rằng tôi chẳng quá khóa, thì xin các quan cứ làm án cho tôi”.

Ông Giuse Hiền kể lại có lần mẹ ngài giả làm bà ăn mày đến thăm con tại nhà giam, thấy con khổ sở quá, nhất là vai mang gông nặng, mẹ ngài muốn nâng đỡ ngài một chút. Ngài liền thưa với bà cố: “Con yếu sức phần xác thật, song vì Chúa Giêsu thêm sức, con xin chịu được. Chúa Giêsu xưa chịu khó vì tội thiên hạ, thì nay con cũng phải chịu một chút để bắt chước Ngài”.

Ngài luôn luôn vui vẻ chịu đựng các hình khổ, không hề than trách một lời. Ngài còn nói với những người đến thăm viếng ngài là dù hình phạt gia tăng mà ngài lại thấy bớt đau đớn hơn trước. Ngài tâm sự với rất nhiều người lòng mong mỏi được chết vì đạo như có lần ngài nói với một người tới thăm viếng ngài: “Cha mong sự chết lắm nhưng chẳng biết bao giờ đến”.

Lần khác ngài tâm sự với một người khác: “Cha chưa biết ngày nào sẽ được chết vì đạo, chẳng biết con có được trông thấy cha nữa chăng, cứ cầu nguyện cho cha được chịu mọi sự khốn khó cho nên, cùng bằng lòng mọi đàng”.

Lần khác nữa, ngài lại bảo người khác: “Con cầu nguyện cho cha, nguyện Chúa ban ơn cho cha chịu sự khó để được vinh quang mà Ngài dành cho cha”.

Sau 5 tháng trong tù và tra tấn, ngày 10-10-1839 lòng mong mỏi của ngài trở thành sự thật, các quan đã tuyên án xử trảm ngài. Khi ở trong tù ngài đã nêu gương sáng và giúp đỡ các phạm nhân, thì giờ đây được tin chết vì đạo, ngài rất vui mừng hoan hỉ. Bản án được gửi về kinh đô để vua phê chuẩn. Bản án của ngài cũng giống như các bản án của các thánh tử đạo khác: Tội theo đạo Gia Tô tà đạo, dù khuyên nhủ và đe dọa cũng như tra tấn mà vẫn không chịu bỏ đạo. Bản án kết luận: “Tên cứng đầu và ngỗ nghịch này phải trừng trị xứng đáng. Y đã bị trừng trị bằng những hình phạt nặng nhất. Ðáng lẽ bị phạt nó phải than trách, nhưng không, nó chẳng hề than trách…”

Bản án này được nhà vua phê chuẩn ngày 7-11-1839 và truyền hành quyết vào ngày 26-11. Chiếu chỉ của nhà vua như sau: “Ta đã xem án đạo trưởng Gia Tô tên là Ðinh Viết Dụ. Tên phạm này khi còn bé đã theo đạo trưởng tây Bường là danh trùm cả mà học đạo. Nó biết chữ tây, cũng biết danh trùm Hai và danh trùm Hiền là những kẻ đã bị xử rồi, chỉ có danh trùm Vọng là kẻ còn ẩn lánh. Vào tháng Giêng năm nay tên phạm này dám đem dấu đồ đạo ở nhà Nguyễn Văn Trinh và Ðỗ Cáp. Ðến tháng Năm, quan tổng đốc tỉnh Nam Ðịnh dựa theo lời tố cáo của dân đem binh đi vây nã, và bắt được tên phạm này. Ðem ra tra tấn thì thú nhận tất cả, nhưng không chịu bỏ đạo ấy. Còn như danh trùm Vọng trốn đi đâu, cùng ẩn náu ở đâu, thì tên phạm này là đứa mê muội, tối tăm, cố chấp không chịu nói. Vậy tên Ðinh Viết Dụ phải đem đi trảm quyết”.

Vài ngày trước khi xử án Cha Dụ, một tin vui mừng rất lớn đến với ngài là Cha Ða Minh Xuyên, một linh mục cùng dòng đã bị bắt ít tháng trước tuy nhiên bị giam tại nhà giam khác, bây giờ lại bị giam cùng nhà giam với ngài. Cha Xuyên cũng bị biết bao nhiêu hình khổ, và tới lúc này ngài cũng đã có án xử. Hai đấng tử đạo, có dịp an ủi và khuyến khích nhau chịu khổ vì Chúa. Hai vị ban các bí tích cho nhau, nhất là bí tích giải tội. Một bà giáo dân đạo đức tên là Rose Trương, kể lại với các cha sau này rằng ít ngày trước khi hai cha bị xử án, chồng bà vào nhà giam để thăm Cha Dụ, ngài xin ông một miếng vải trắng, ông đã cho ngài. Nhận miếng vải, cha cám ơn ông và nói với ông rằng ngài đã có án tử và sẽ bị trảm quyết vào ngày 26 trong tháng, đoạn cha cho ông một miếng vải có thấm máu của ngài.

Ngày hành quyết đến, hai vị thánh tử đạo bị điệu đến nơi hành quyết, với đoàn lính nghiêm chỉnh và dân chúng theo xem rất đông. Một vị quan ngồi chễm chệ trên thớt voi thật lớn, theo sau có quân lính hầu và hộ tống. Hai vị tử đạo, vai đeo gông nặng, chân tay mang xiềng xích, bị đưa đến pháp trường Bẩy Mẫu. Nữ tu Maria cũng có mặt hôm đó đã kể lại chi tiết cuộc xử trảm của hai vị như sau: “Hai vị quỳ xuống, tay chắp lại, rồi ngước mắt nhìn lên trời. Lính dùng cưa cắt gông cùm và bẻ gẫy xiềng xích, rồi trói các ngài vào cột trụ. Chúng lấy nước rửa cổ các ngài. Tên lý hình giơ gươm lên, và chém đầu Cha Tôma Dụ. Ðầu Cha Dụ lìa khỏi xác và rơi trên đất. Tên đao phủ nhặt đầu ngài lên, và liệng trên không ba lần đoạn hô lớn: ‘Ðầu tên linh mục tả đạo đã bị chặt đứt'”.

Các giáo hữu, theo như thường lệ, chạy lại lấy xác và thấm máu các đấng tử đạo. Xác ngài được an táng gần đấy. Sau hơn một năm, vào tháng Giêng năm 1841 xác ngài được cải táng và chôn tại nhà trường Lục Thủy. Từ khi Ðức Giáo Hoàng phong Á Thánh cho ngài, hài cốt của ngài được đặt tại nhà thờ Phú Nhai cho mọi người tôn kính.

CUỘC XƯNG ÐẠO VÀ TỬ ÐẠO CỦA LINH MỤC ÐÔMINICÔ NGUYỄN V. XUYÊN, O.P.

(bị bắt 18-8-1839, xử trảm 26-11-1839)

Thánh Ðôminicô Xuyên sinh năm 1786 tại làng Hương Cáp tỉnh Nam Ðịnh. Ngài là con một trong một gia đình rất hiền lành đạo đức. Ngài học hành rất sáng dạ, cha mẹ liền cho đi học chữ nho, rồi khi đã lớn đưa vào nhà xứ xin Ðức Cha Y coi sóc. Dù bận công việc học hành, nhưng ngài vẫn không trễ nải việc đạo đức. Ngài nổi tiếng là dễ dạy và chịu khó. Ðức Cha Y thấy ngài có nhân đức, gửi ngài vào trường La Tinh tại Lục Thủy. Năm 33 tuổi, ngài được đức cha phong chức linh mục. Sau đó, ngài xin gia nhập dòng Ða Minh, và khấn dòng ngày 20-4-1820 tại trường La Tinh làng Lục Thủy.

Trong vụ điều tra phong Á Thánh cho ngài, nhiều người đã làm chứng là ngài rất có lòng sốt sắng, siêng năng giữ lề luật dòng, hay ăn chay, nguyện ngắm, và hay thương kẻ nghèo khó. Người vẫn bảo kẻ canh cổng rằng: “Hễ có kẻ khó nào đến xin ăn thì phải cho, dù cơm của cụ dùng cũng phải cho, còn dư bao nhiêu thì cụ sẽ dùng”.

Vào trong ngục, ngài cũng giữ đức bác ái như vậy. Khi con chiên bổn đạo đem tiền bố thí cho ngài, ngài lại chia sẻ với các tù nhân trong ngục.

Lòng bác ái của ngài đã trội vượt, mà lòng thương con chiên và lo lắng phần hồn cho họ còn trội vượt hơn. Ngài phụ trách một vùng rất rộng lớn, vừa đi giảng dạy, vừa ban các bí tích. Ngài chu toàn nhiệm vụ của một cha sở đầy nhiệt thành, dù thời đó đang có cuộc bách hại đạo gắt gao. Ngài được Ðức Cha sai về làm phó xứ Phạm Pháo, rồi về xứ Kẻ Mèn làm phó xứ chừng bốn năm. Trong thời gian này ngài đã siêng năng giúp nhiều người trở lại đạo, đồng thời lập một họ lẻ gọi là họ Vinh Sơn. Người ở xứ Vinh Sơn một thời gian rồi đổi về coi sóc con chiên bổn đạo xứ Ðông Xuyên khoảng 13 năm. Tại đây Chúa ban cho ngài được bảy năm thái bình, nhưng sáu năm sau thật nhiều khốn khó: nào mất mùa, đói khát, cướp bóc, hạn hán. Bổn đạo rất cực khổ, và ngài cũng cùng chung số phận ấy. Bị hạn hán, dân chúng coi đó như là một hình phạt của trời. Dân chúng đói khổ sinh ra trộm cướp. Giặc giã nổi lên cướp bóc và đốt phá dân làng. Giặc cướp còn đánh đập và giết những ai cả gan chống đối họ. Giặc cướp cũng vào trong nhà xứ và nhà thờ để cướp phá, có lần ngài mất cả đồ lễ. Người bằng lòng chịu sự khốn khó, và nói với giáo dân: “Nếu Chúa không muốn cho cha dùng đồ ấy nữa, thì cha xin bằng lòng chẳng dám kêu trách”.

Cuộc bách hại đạo của Minh Mệnh, càng ngày càng khốc liệt hơn, đức cha sai ngài về tiểu chủng viện Ninh Cường giúp Cha Giuse Hiền. Sau 18 tháng, ngài lại có lệnh về giúp Ðức Cha Y ở Bùi Chu. Chẳng bao lâu sau, Ðức Cha Y phải trốn qua làng Kiên Lao, và bị bắt ở đó. Quãng tháng 5 năm 1838, Cha Xuyên tiếp tục coi sóc con chiên mình hơn một năm nữa, chẳng bao giờ được bằng an. Ngài phải lẩn trốn nay đây mai đó để cử hành Thánh Lễ ban đêm và an ủi nâng đỡ giáo dân trong thời bách đạo.

Ngày 18-8-1839, ngài đi làm lễ tại họ Phú Ðường, rồi trở về Hạ Linh ngay. Hôm đó là lễ Thánh Joachim, quan thầy của họ đạo. Một người giáo viên, quen biết ngài khi ngài còn ở Bùi Chu, biết ngài đang ở Hạ Linh, đã đi tố cáo ngài với quan ở gần đấy.

Quan liền đi vây hai làng ấy ngay. Sáng ngày 18, lính ẩn núp ngoài lũy để rình bắt ngài. Và khi Cha Xuyên bắt đầu mặc áo làm lễ, thì tiếng tù và, chiêng trống nổi lên. Cha cố gắng tìm chỗ trú ẩn nhưng không kịp nên bị quân lính bắt giữ. Ðồng lúc quân lính vây hãm, trong làng cũng có một cha khác nữa đang làm lễ, cha này vội vã rước Mình Máu Thánh rồi chạy trốn tại hầm trú ẩn gần đó. Còn hang trú ẩn của Cha Xuyên thì xa quá nên không kịp.

Bị điệu tới trước mặt quan, cha bị tra hỏi lý lịch và nghề nghiệp. Cha Xuyên trả lời: “Tôi là Cụ Xuyên, linh mục Công Giáo. Tôi không thuộc về làng này nhưng về làng khác”.

Quan đưa cho ngài cây thánh giá, và hỏi ngài: “Ông có biết ông Chúa này không?”

– “Có, Ngài là Chúa Giêsu mà chúng tôi thờ”.

– “Nếu cụ có tiền, chúng ta sẽ lo liệu cho”.

– “Nếu quan làm ơn làm phúc tha cho thì tôi có nhờ, nếu quan bắt tôi, thì tôi phải vâng. Tôi không có tiền gì cả, ngoại trừ cái thân nghèo này”.

Cha Xuyên lập tức bị trói và đóng gông giải về phủ Xuân Tràng. Khi giáo dân Hạ Linh thấy ngài bị bắt đã đến phủ xin chuộc ngài. Tuy nhiên Cha Xuyên khuyên bảo họ: “Các con cứ lo liệu cho họ đạo của mình thôi, còn phần cụ cứ để thánh ý Ðức Chúa Trời định liệu. Chúa đã thương cụ như vậy, thì chẳng mất tiền chuộc làm chi, kẻo lại trái thánh ý Chúa”.

Dù ngài có nói thế nào đi nữa, bổn đạo vẫn không nghe, cứ đến quan phủ xem có thể chuộc được ngài chăng. Quan trả lời dân rằng: “Tội chúng bay thì liệu thế nào cũng xong, còn tội cụ thì không thể xong được vì quan trên đã biết rồi. Dù quan phủ có muốn tha mặc lòng cũng không dám đâu”.

Bổn đạo buồn bã ra về, có người đi trình Cha Xuyên rằng: “Chúng con đã làm hết sức mà không được xin cha vui chịu vâng theo thánh ý Chúa. Xin cha nhớ cầu nguyện cho chúng con”.

Cha Xuyên trả lời: “Chúa đã định như vậy thì chẳng ai làm khác được, chúng con cứ cầu cho cha được chịu khó cho nên”.

Ngài phải đeo gông rất nặng, cần hai người nâng đỡ mới đi lại nổi. Khi đến gần tỉnh quan không cho ai giúp đỡ ngài nữa, ngài phải mang gông lấy một mình. Ðể chóng về tới tỉnh quân lính buộc dây vào đầu gông và lôi kéo ngài đi. Từ lúc bị bắt, Cha Xuyên chỉ biết một điều là vâng theo thánh ý Chúa. Ngài có thể nói dối để nhân viên chức dịch có cớ tha ngài mà ngài không chịu. Chẳng hạn khi ngài ở trong tù, một viên chức dịch tới thăm ngài, nói với ngài: “Tôi rất buồn bực về thái độ của cha, khi cha biết quân lính vây làng sao cha không lẩn trốn với dân để chạy, hay ra đầu thú như dân chúng. Nếu làm thế có ai biết cha là cụ đâu? Và khi hỏi cha có phải là linh mục không, tại sao cha lại nói cha là linh mục?”

Cha chỉ trả lời: “Tất cả là thánh ý Chúa, hơn nữa tôi cũng không thể nói dối”.

Cùng ngày, ngài bị áp giải về tỉnh, quan tổng đốc không thèm tra hỏi, chỉ truyền quân lính tống giam cha vào ngục và bắt nhịn đói. Ngày hôm sau, cha bị điệu ra tòa thẩm vấn. Tại phiên tòa, quan hỏi ngài: “Ngươi là một tên có máu mặt và thế giá trong làng, tại sao ra nông nỗi này? Tên ngươi là gì? Ở làng nào và làm nghề gì?”

– “Thưa quan lớn, tôi là Ðôminicô Xuyên, quê cha tôi ở làng Hương Cáp, mẹ tôi ở làng Sa Cát, khi tôi còn bé đi giúp Ðức Giám Mục Y, người cho tôi được làm cụ trong đạo”.

– “Từ ngày làm cụ thì ngươi ở đâu và làm những gì?”

– “Khi vua chưa cấm đạo thì tôi ở làng Ðông Xuyên giảng đạo cho người ta biết đạo Thiên Chúa là đạo thật, về sau khi vua cấm đạo thì tôi ở nhiều nơi. Sợ người ta bắt nên tôi phải ẩn ở nhiều nơi, lúc ở nơi này lúc ở nơi kia”.

Quan truyền đưa tượng chịu nạn lại cho ngài và bảo ngài: “Nếu ông vâng lời nhà vua mà dẵm lên tượng chịu nạn này, và bỏ đạo hẳn thì ta tha, bằng không thì ông phải chết, như nhiều người khác đã chết rồi”.

Quan còn dùng nhiều lời ngon ngọt để dụ dỗ ngài. Tuy nhiên ngài quỳ xuống, để tay vào ngực rồi lạy tượng chịu nạn, rồi thưa cùng quan rằng: “Bẩm quan lớn, quan lớn thương tôi thì tôi cám ơn bội phần, còn bước qua Chúa tôi thì tôi chẳng dám”. Quan lớn tức giận xỉ vả ngài. Các lính đứng bên thấy vậy khuyên nhủ ngài: “Ông cứ xuất giáo đi kẻo chết thì hoài”.

Ngài đáp lời quân lính: “Chết thì chết chứ tôi chẳng dám bước qua Chúa tôi đâu”.

Quan tức giận truyền lệnh quân lính: “Chúng bay đem nó ra mà đánh chết đi, cứ việc đánh nát xác cái thằng ngu dại này”.

Thừa lệnh quan, lính nọc ngài ra, buộc chân tay ngài rất chặt chẽ, chúng kéo lôi ngài mạnh đến nỗi sái cả khớp xương của ngài, rồi đánh đập ngài. Ngài chỉ luôn miệng kêu: “Giêsu Maria, lạy Chúa tôi, xin cứu lấy tôi”.

Quan giục đánh mãi cho tới chết. Sau vì sức ngài có hạn nên ngài ngất đi. Quan lại tưởng là ngài đã chết, vì ông truyền cho ngài đứng lên lạy tạ mà về nhưng ngài không biết gì hết. Sau cùng quân lính phải dìu ngài về ngục thất.

Bảy ngày sau ngài vẫn còn đau đớn vì vết thương do trận đòn vừa qua, quan lại đòi triệu ngài lên thẩm vấn lần nữa. Quan dùng đủ mọi cách bắt ngài quá khóa. Lần này ngài cũng bị đánh đập, tuy nhiên Thiên Chúa đã ban cho ngài ơn can đảm, và cũng cảm thấy bớt đau hơn những lần trước. Ngài đến trước mặt quan và nói rằng: “Tôi dù sống chết cũng không bỏ đạo Thiên Chúa. Tôi không dám bước qua tượng Chúa tôi là Chúa cả trời đất. Tôi thà chết mà sống cùng Chúa tôi ở trên trời chứ nhất định không nghe các quan cho được sống một ít lâu rồi phải chết vô cùng”.

Quan giận quá quát lớn: “Ta chẳng nghe thằng ngu dại này nữa. Nó đã uống thứ thuốc bùa nào mà không dạy bảo được nữa, cứ việc đánh đòn mà thôi”.

Quân lính được lệnh lại trói ngài vào cột trụ và đánh ngài 30 roi. Dù bị đánh, ngài không hề than vãn một tiếng, khiến quan tổng đốc ra lệnh cho quân lính ngừng tay. “Cỡ này thì không dạy được nữa, chỉ còn đem đi giết mà thôi”.

Quan tổng đốc liền truyền lệnh làm bản án để xử tử ngài. Ðang khi quan truyền nghị án, thì có đứa tâu với quan rằng: “Người này là kẻ kế quyền tên Giám Mục Y và giữ nhiều của cải của ông ấy”.

Vừa nghe thế, quan động lòng tham, liền ngưng lệnh xử án tử, để quan tra xét thêm. Quan bắt ngài đến trước mặt vào lúc ban đêm, ông đặt ra các hình cụ thật dữ tợn để đe dọa, và dùng những lời đường mật để buộc ngài phải khai chỗ giấu của. Cha thánh tâu với quan rằng: “Bẩm quan lớn, tôi chẳng được nối quyền người đâu. Tôi có ở với người mãi đâu, khi còn bé thì người nuôi tôi, cho tôi vào chủng viện. Ðến khi tôi lớn thì cho tôi làm cụ đạo. Tôi chỉ được gặp người mỗi năm một lần mà thôi. Tôi chẳng biết của cải nào của người sốt”.

Ðang còn bực tức và tham lam, quan truyền quân lính nung kìm đỏ lên rồi kìm chín thịt ngài. Ngài chịu hình khổ dữ tợn như vậy mà không một lời than khóc hay kêu la. Thấy kìm chín không làm ngài hoảng sợ, quan truyền kìm sống. Lúc này ngài đau đớn quá nên bất tỉnh nhân sự. Một lúc lâu ngài mới tỉnh lại. Quan lại truyền đem ngài vào giam trong ngục thất. Ở đây vì thiếu thuốc men, thịt của cha thối tha xông mùi hôi hám, không ai chịu nổi. Bấy giờ quan mới cho phép thầy thuốc vào chữa trị.

Có lần, một nữ tu tên Maria Nụ được vào thăm ngài. Vị nữ tu này còn vào nhiều lần nữa để lấy nước nóng và thuốc buộc vết thương cho cha. Các lần đến thăm này, bà chỉ thấy cha đọc kinh và lần hạt mân côi. Cha nói với bà là thế nào cha cũng sắp được phúc tử vì đạo rồi. Với đầy lòng khiêm nhường, ngài xin nói với giáo dân cầu nguyện cho ngài. Ðối với những giáo dân đến thăm ngài, ngài không quên trực tiếp xin họ cầu nguyện cho. Có lần vì thịt ngài bị thối rữa đau đớn quá đến nỗi ai cũng tưởng ngài chết. Tin này đồn ra khắp thành, quan trấn sợ ngài chết trước khi có lệnh vua nên triệu y sĩ tới bắt phải cứu ngài để ngài sống cho tới ngày vua ra lệnh xử.

Ngày 25-10-1839, quan viết án tử và gửi về kinh xin vua xử tội. Ngày 12-11, vua cho chiếu chỉ hạ lệnh xử trảm Cha Xuyên. Vài ngày trước khi bị xử tử hình, ngài may mắn được chuyển nhà tù, ở đây cha gặp Cha Tôma Ðinh Viết Dụ. Hai đấng ban bí tích cho nhau và khuyến khích nhau chịu khó vì đạo Chúa.

Ngày 26-11-1839, cha và Cha Dụ bị điệu đến pháp trường Bảy Mẫu. Ở đây, sau khi lý hình cởi gông và bẻ xiềng xích, chúng buộc hai cha vào cột trụ. Hai cha quỳ gối, chắp tay ngước mắt lên trời cầu nguyện. Lý hình chém cha đến nhát thứ ba đầu cha mới rơi.

Sau khi xử trảm ngài, bổn đạo chạy xô vào lấy gông cùm, xiềng xích và thu thập thể xác của ngài. Họ bỏ ngài trong quan tài đã chuẩn bị sẵn và chôn cất tại một nơi gần đó. Ðến tháng Giêng năm 1841, mộ ngài được cải táng mang về chôn tại trường La Tinh làng Lục Thủy.

CUỘC XƯNG ÐẠO VÀ TỬ ÐẠO CỦA THẦY PHANXICÔ XAVIÊ HÀ TRỌNG MẬU

(bị bắt 29-6-1838, xử giảo 19-12-1839)

Thánh Phanxicô Mậu sinh năm 1790 tại làng Kẻ Riền tỉnh Thái Bình. Không có tài liệu nào nói về gia thế của ngài cũng như đời sống của ngài khi còn thơ ấu. Thánh Phanxicô Mậu là thầy giảng, được đức cha sai làm việc tại làng Ðứa Trai cũng gọi là làng Kẻ Mốt thuộc địa phận Bắc Kỳ. Ngài là người hiền lành, nhân đức, được nhiều người mến chuộng. Ngài rất siêng năng công việc, chu toàn các việc bổn phận của thầy giảng, nên bổn đạo ai cũng kính trọng ngài. Khi nghe tin Cha Tự bị bắt tại làng Kẻ Mốt, thầy lẩn vào với dân chúng để xem sự thể ra sao. Lúc bấy giờ, tuy đã bắt được cụ Tự, nhưng quan biết rằng cụ có nhiều thầy giảng giúp cụ, nên sai quân lính lùng bắt các thầy giảng. Trong hoàn cảnh nguy cấp, bà Tuân, một giáo dân đạo đức khuyên ngài tìm cách trốn lánh. Bà đề nghị với ngài đi trú tại nhà một người ngoại giáo, vì nghĩ rằng quan sẽ không khám xét các nhà bên lương. Thầy Mậu ưng thuận, và bà Tuân đem gửi thầy tại nhà một người lương tại làng Nhất Trai. Chẳng ngờ, chủ nhà ham tiền thưởng đi tố cáo với quan đến vây bắt ngài.

Sau khi bị bắt, quan Bố Chính cho điệu ngài ra xét xử. Tại phiên tòa, quan hỏi thầy: “Mày có phải là một trong những tên theo hầu cụ Tự không?”

Thầy Mậu trả lời quan lớn với những lời khẳng khái và hãnh diện vì danh hiệu thầy giảng của mình. Lúc đó quan đưa tượng thánh giá bắt thầy phải dẵm lên mới được tha về nhà mà tiếp tục nghề làm thuốc. Lúc đó Thầy Mậu đáp lại: “Thiên Chúa là Chúa trời đất đáng cho mọi người phải tôn kính. Làm sao tôi dám giơ chân đạp lên Người?”

Cũng trong phiên tòa này, quan điệu Cha Tự ra để đối chứng với Thầy Mậu. Cha Tự không muốn cho thầy phải chết nên có ý không muốn nhận thầy là một trong những thầy giúp của mình. Vì thế, khi nghe Thầy Mậu xác nhận rằng thầy là một trong những kẻ theo cha, thì ngài quay mặt đi nơi khác có ý phủ nhận. Thầy Mậu biết ý cha, nên chạy tới quỳ trước mặt ngài: “Lạy cụ, xin thương mà nhận lấy con, để con được chết với cụ”.

Cha Tự thấy thầy vững lòng như thế, thì xác nhận thầy là một trong những thầy vẫn theo giúp ngài. Quan hạ lệnh tống giam thầy vào ngục thất.

Tại nhà tù, thầy chịu biết bao sự khốn khổ, nhất là bị tra hỏi về các đấng khác hiện đang bị giam tại đó. Cùng giam với ngài còn một số các thánh tử đạo khác nữa. Khi quan đã hạ lệnh chém Thánh Tự và Thánh Cảnh, ngài được bốn Thánh Uy, Vinh, Ðệ, và Mới coi như anh cả để hướng dẫn tâm hồn. Ngoài việc giúp các bạn đồng tử đạo, ngài còn dạy dỗ nhiều người ngoại giáo bị giam trong ngục với ngài. Theo chứng từ của Cha Huấn thì Thầy Mậu dạy giáo lý cho 44 người, trong số đó có một người thông minh hay chữ tên là Hùng. Ông chỉ học kinh trong một tháng, ăn năn thống hối tội lỗi của mình. Khi quan truyền đem ông đi xử, ông xin được phép đi gặp Thầy Mậu để chịu phép rửa tội. Thầy Mậu đã rửa tội cho ông. Ông rất vui mừng vì được ơn trở lại. Ông hỏi thầy Mậu: “Bây giờ con phải làm gì nữa không?”

Thầy Mậu bảo ông cứ ăn năn tội liên mãi. Ông vâng lời và vui vẻ đi đến nơi chịu án xử.

Trong thời gian tù đày, thầy bị điệu ra trước mặt các quan. Thấy thầy còn trẻ và anh tuấn, các quan có vẻ hối tiếc hỏi thầy: “Mày có hình dáng đẹp đẽ, và hãy còn ít tuổi, mày có muốn làm quan thì tao sẽ bầu cử tâu vua cho, hay là có muốn về nhà làm thuốc, thì tao sẽ liệu cho, song mày phải bước qua tượng này đã”.

Thầy Mậu thưa lại các quan: “Bẩm lạy quan lớn, tôi chẳng dám đi qua mặt Chúa tôi”.

Các lính đứng bên cũng thúc giục ngài cứ việc bước qua đi rồi quan sẽ thưởng. Nhưng thầy đáp lại họ: “Ðấng Thiên Chúa đáng kính mến hết lòng hết sức, dù thế nào tôi cũng chẳng dám bước qua”.

Bấy giờ quan tức giận truyền tống thầy vào ngục. Trong ngục tù, Thầy Mậu cùng bốn đấng tử đạo khác khuyên dạy các tù nhân ngoại đạo. Ban đêm các đấng này đọc kinh một bè, các tù nhân ngoại đạo đang học đạo đọc một bè, nên nhà tù trở nên như nhà thờ. Nhờ lòng đạo của các đấng này mà nhiều tù nhân đã xin theo đạo. Trong bức thư gửi cho Cha Huấn, Thầy Mậu kể: “Những kẻ được rửa tội trong ngục lên tới 14 người. Sáu người đã thuộc các kinh hàng ngày và các kinh quen đọc ngày lễ trọng, còn tám người kia thì thuộc ít, nhưng vẫn đang học đạo. Ngày 13-1-1839, vua truyền xử tử mấy tên tù, trong số đó có ba người con đã rửa tội trước và một người nữa con mới rửa tội xong. Khi bị đem đi xử, những người này cứ đọc kinh to tiếng cho đến nơi xử và phó linh hồn trong tay Chúa Giêsu”.

Bị giam đã lâu, Thầy Mậu và các bạn lại bị điệu ra tòa để thẩm xét lần nữa. Lần này quan đặt một tượng Chúa vác thánh giá, một tượng chịu nạn, hai mẫu ảnh Ðức Bà, và một thánh giá không có ảnh tượng. Quan gọi Thầy Mậu và các bạn tới và nhắn nhủ: “Chúng bay đã bị giam trong ngục lâu ngày khốn khổ lắm, bấy giờ nếu chúng bay bước qua các đồ này thì tao sẽ cho chúng bay ra về”.

Thầy Mậu thưa thay cho các bạn: “Thưa quan lớn, chúng tôi thờ phượng một Thiên Chúa dựng nên trời đất muôn vật cùng linh hồn và xác chúng tôi, chúng tôi chẳng dám làm sự vô phép cùng Thiên Chúa, quan lớn truyền chém đầu chúng tôi thì cứ chém, hay là làm khốn cách nọ cách kia, rồi giết thì cứ giết, chúng tôi xin vâng và sẵn lòng”.

Các quan hội họp nhau, rồi kết luận dù ta có muốn tha những tên này cũng không thể tha được vì chúng chẳng muốn được tha. Sau cùng các quan lại truyền giam tất cả vào ngục như trước.

Trong nhà ngục, Thầy Mậu và các đấng khác tiếp tục ăn chay cầu nguyện để thêm lòng nhân đức và chuẩn bị ơn thiêng cho những lần tra khảo sắp tới. Thầy Mậu đề nghị anh em gia nhập Dòng Ba Ða Minh. Trong thư gửi cho Cha Huấn, thầy viết: “Con và bốn anh em cố kiêng thịt, ăn chay như lề luật dạy là trong một tuần lễ thì giữ các ngày thứ Hai, thứ Tư, thứ Sáu và thứ Bảy, song có khi giữ được một hai ngày có khi không giữ được, cho nên xin cha thương chước cho chúng con. Chúng con cũng xin khấn dòng, xin cha thương mà nhận cho, chúng con xin hứa và muốn giữ luật Dòng Ba Ða Minh”.

Ngày 24-11-1839, Thầy Mậu và anh em lại bị điệu ra trước tòa lần nữa, lần này quan đặt dưới đất hai tượng chịu nạn, hai thánh giá, và hai ảnh Ðức Bà rồi truyền cho các ngài đạp lên. Thư Thầy Mậu viết cho Cha Huấn như sau: “Quan lại gọi chúng con đến trước mặt để tra hỏi. Khi đến nơi chúng con thấy ở dưới đất có hai tượng chịu nạn, hai câu rút và hai ảnh Ðức Bà, chúng con liền quỳ gối xuống mà thờ lạy các tượng ảnh ấy. Bấy giờ quan truyền các lính bắt con đem ra ngoài, rồi quan bắt anh Mới, anh Vinh, anh Úy, anh Ðệ vào, các anh ấy cũng quỳ gối trước mặt các tượng ảnh mà đọc kinh Sáng Danh. Khi đã đọc gần xong kinh ấy, quan lại truyền cho vào.

Khi con đến con lại quỳ gối mà đọc kinh, đọc đến nửa mùa quan lại truyền kéo lôi con đi, song con cứ đọc cho hết. Bấy giờ quan bảo chúng con rằng: – ‘Chiếu chỉ vua truyền xử giảo chúng bay, song chúng bay có bước qua đồ thờ này thì tha, không thì phải xử ngay’.

Lúc bấy giờ ơn Ðức Chúa Trời soi sáng cho con thưa lại ngay: ‘Thưa quan lớn tôi thờ lạy một Thiên Chúa, là Cha trên hết các cha, là Chúa trên hết các Chúa, là Chúa rất tôn rất sang, không có sự gì vinh hiển ví cùng Ðấng Thiên Chúa được, chúng tôi thà chết chẳng thà làm sự gì vô phép phạm đến Chúa tôi’.

Quan giận dữ nói với chúng con: – ‘Những người này chẳng biết chúng ăn giống gì mà ngu dại quá, chúng nó không thương cha mẹ mình, ai sinh ra bay ở thế gian này?’

Con thưa rằng: – ‘Thưa quan lớn, cha mẹ tôi sinh ra tôi, song cũng bởi quyền phép Chúa tôi thì mới có’.

Bấy giờ quan làm án tâu vua để xử chúng con cho xong, cho khỏi trông thấy chúng con nữa”.

Ðến ngày 19-12 có chiếu chỉ của vua truyền xử giảo thầy và bốn đấng kia. Tuy nhiên quan vẫn chưa nản lòng, ông còn điệu cả năm đấng ra một lần nữa để khuyến dụ các đấng bỏ đạo. Lần này quan đặt các tượng ảnh chịu nạn ra, và không buộc các đấng phải bước qua, chỉ bắt đi chung quanh cũng được tha. Các đấng vẫn một lòng trung thành với Chúa nhất định không bước chung quanh tượng ảnh. Thầy Mậu lại một lần nữa đại diện anh em thưa cùng quan: “Thưa quan lớn, chúng tôi ao ước được chết vì đạo đã lâu, như con nai mệt nhọc khát nước, mà bây giờ chúng tôi được như ý, thì chúng tôi xin quan lớn cứ vâng chỉ vua mà xử giảo chúng tôi”.

Ðến ngày hành hình, quân lính điệu năm vị anh hùng tử đạo đến nơi xử. Thầy Mậu vẫn đi trước anh em, còn bốn vị kia xếp hàng đôi đi theo thầy theo thứ tự: Ðệ và Úy, Mới và Vinh. Trên đường đi các đấng rất hân hoan, chào hỏi mọi người như sắp được đi lãnh một món quà: món quà tử vì đạo. Các đấng được đưa tới một nơi ngoài thành Cổ Mễ. Ở đây các ngài bị xử giảo.

Dân họ Ðồng Tiến lấy xác của Thầy Mậu về an táng ở họ mình. Ba năm sau xác ngài được cải táng về họ Kẻ Riền. Khi mở quan tài, xác ngài vẫn còn nguyên vẹn, và xông mùi hương thơm ngào ngạt.

CUỘC XƯNG ÐẠO VÀ TỬ ÐẠO CỦA ÔNG STÊPHANÔ NGUYỄN VĂN VINH

(bị bắt 29-6-1838, xử giảo 19-12-1839)

Thánh Stêphanô Nguyễn Văn Vinh sinh tại làng Bồ Trang thuộc tỉnh Thái Bình. Ngài cùng quê với Thánh Mới và Thánh Ðệ. Ngài là một nhà nông chân thật, hiền lành và chịu khó. Vì kế sinh nhai ngài bỏ làng đến ở họ Kẻ Mốt thuộc xã Ðức Trai, làm mướn cho các chủ điền ở đấy. Mãi đến năm 25 tuổi ngài vẫn chưa lập gia đình.

Năm 1838, khi quân lính vây họ Kẻ Mốt, Cha Thánh Tự bị bắt. Quan cũng bắt dân chúng phải điểm mục. Khi dân chúng tụ họp tại đình làng, quan đặt mấy ảnh tượng để bắt dân bước qua hoặc bỏ đạo. Lúc bấy giờ ông Vinh mới đang học đạo và chưa được rửa tội nhưng ông cũng cùng số phận với dân làng. Rất nhiều người đã chối bỏ đức tin lúc đó. Quan cũng bắt ông Vinh phải bước qua thánh giá, nhưng ông không chịu mà còn quỳ xuống hôn kính thánh giá. Bực mình vì cách xưng đạo của ông Vinh, quan bắt ông đeo gông và mang xiềng xích, rồi giải ông về phủ cùng với Cha Tự và bốn ông Mậu, Mới, Ðệ, và Úy. Ông Vinh tỏ ra rất hãnh diện vì được kể là người Công Giáo. Thực ra ông không buộc phải coi mình là người Công Giáo vì ông chưa được rửa tội nên chưa chính thức thuộc về Chúa. Theo chứng thư của Thầy Mậu sau này thì khi bị giam trong tù, Thầy Mậu và Thầy Úy đã rửa tội cả trăm tù nhân ngoại giáo, người đầu tiên xin các ngài rửa tội là Thánh Nguyễn Văn Vinh. Quả thực đây là hồng ân Chúa ban để ông luôn coi mình là con của Chúa.

Khi giải về tỉnh, quan lại tra khảo ông như cũ. Ông vẫn một mực vững bền, và thưa cùng quan rằng: “Bẩm lạy quan lớn, thà chết chứ tôi không chịu bỏ đạo”.

Ông lại bị tra tấn và giam lại trong ngục cùng với bốn Thánh Mậu, Mới, Ðệ, Úy. Như trong truyện các thánh trên, cả năm ông đều bị điệu ra tòa cùng một lượt mỗi khi quan lớn có lệnh triệu các ông hầu tòa. Có lần quan bắt ông Vinh bước qua thánh giá, ông quỳ gối trước tượng, ôm tượng thánh giá rồi đọc kinh to tiếng. Quan lớn bực mình lại truyền quân lính nọc ông ra đánh đòn, sau đó lại giải ông về nhà lao.

Trong thời gian tại nhà lao, ông Vinh cùng với bốn ông Mậu, Mới, Ðệ, Úy, xin khấn Dòng Ba Ða Minh. Các ông đã nhờ Thầy Mậu đại diện anh em để biên thư cho Cha Huân xin ngài nhận lời khấn của các ông.

Sau bao lần tra khảo ông và bốn anh em kia, quan thất vọng vì sự cứng đầu của các ông. Ngày 27-7-1838, các quan họp nhau làm sớ tâu vua xin phạt các ông 100 trượng rồi phát lưu các ông ra Bình Ðịnh. Ông và các bạn được xếp vào loại những người thờ cúng và làm nghề phù thủy. Sớ tới kinh thành, Vua Minh Mệnh thấy vấn đề không đơn giản như thờ cúng và làm phù thủy. Nhà vua truyền ngưng phát lưu các ông, nhưng phải khuyên bảo các ông bỏ đạo. Ai bỏ đạo thì được tha, ai không bỏ đạo thì bị xử giảo.

Ngày 5-9, Cha Tự và ông Cảnh bị xử trảm. Ông và các bạn lại lo sợ không biết mình có bền vững trung thành với Chúa không. Vì Cha Tự là chủ chiên của các ông, Chúa nhân lành đã cho Cha Tự hiện về sau ba ngày ngài bị xử trảm. Cha Tự khuyên các ông vững lòng, và lập nhiều công đức để chuẩn bị lãnh phúc tử đạo. Ông Vinh và các bạn càng gia tăng việc lành phúc đức trong tù.

Ngày 24-11, các ông lại bị điệu ra tòa và trải qua nhiều thử thách nào đe dọa, nào dụ dỗ, nào lôi kéo các ông qua thánh giá, nào chỉ cần các ông đi chung quanh tượng cũng đủ. Ông Vinh và các bạn vẫn trung kiên.

Ngày 19-12, chiếu chỉ vua ban ra truyền xử giảo ông và bốn anh em. Quan lớn vẫn thương các ông vì các ông hiền lành nhân đức. Quan tìm đủ mọi cách để cứu các ông, nhưng các ông không chịu chối đạo mà nhất định xin quan cứ theo chiếu chỉ vua mà xử tội các ông.

Ngày hành hình đến, ông Vinh bị điệu đi với các bạn. Thầy Mậu đi trước, sau đó đến đôi ông Ðệ và Thầy Úy, rồi đến đôi ông Mới và ông Vinh. Quan quân hộ tống rất đông, họ đưa các ngài tới pháp trường gần làng Cổ Mễ. Trên đường đi các ngài vui vẻ chào hỏi những người quen, không ai trong các ngài tỏ ra khiếp sợ. Tới pháp trường, các ngài bị xử giảo. Ðể chắc chắn các ngài đã chết, quân lính dùng đuốc lửa đốt chân các ngài. Có đứa còn lật úp xác các ngài xuống trên mặt đất. Sau đó lính đạp xác các ngài và chửi rủa các ngài bằng những lời thậm tệ để làm vừa lòng quan phụ trách việc thị sát cuộc hành hình.

Sau cuộc hành hình, bổn đạo nhặt xác ngài về táng ở họ Hương La thuộc xứ Tứ Nê.

 CHƯƠNG 8: Các Cuộc Bách Hại Năm 1839

CUỘC XƯNG ÐẠO VÀ TỬ ÐẠO CỦA THẦY ÐÔMINICÔ BÙI VĂN ÚY

(bị bắt 29-6-1838, xử giảo 19-12-1839)

Thánh Ðôminicô Úy sinh quãng năm 1814 tại họ Tiền Môn, thuộc làng Kẻ Rèm, tỉnh Thái Bình. Thánh Úy rất ngay thật không biết quanh co nói dối. Ngài theo giúp Cha Tự coi Kẻ Riền một thời gian. Cha Tự rất quý mến Thầy Úy, nên luôn cho thầy đi theo ngài. Khi Cha Tự đổi ra Kẻ Mốt, Thầy Úy cũng đi với ngài. Ai ai cũng khen thầy có tính nết hiền lành chịu khó. Thầy một lòng trung thành với Cha Tự. Trong thời gian cấm đạo, thầy luôn ở bên cạnh cha để giúp đỡ cha. Khi làm hầm trú ẩn, thầy bắt người ta phải làm hầm hai tầng, thầy ở tầng gần cửa để nếu quan quân có đến bắt thì chúng sẽ bắt thầy trước và Cha Tự có thời giờ chạy thoát. Thầy thường nói với các giáo dân: “Nếu quan đến bắt tôi thay vì bắt cụ thì tôi bằng lòng chịu thay, tôi sẽ lặng yên để cứu cụ, tôi chỉ lo các sự khốn khó bổn đạo phải chịu về sau mà thôi”.

Thầy Úy chỉ sợ nếu con chiên mất chủ chiên thì nguy hiểm cho họ, nên cố lòng bảo vệ Cha Tự. Tuy nhiên thánh ý Chúa nhiệm mầu đã không để thầy bị bắt thay cho cha, mà bị bắt cùng một lượt với cha. Lúc quan hạ lệnh đánh Cha Tự, Thầy Úy lại xin chịu đòn thay cho cha: “Thưa quan, cụ con không trốn, xin các quan đừng đánh người, có đánh thì xin đánh con”.

Sau khi các quan bắt thầy bước qua ảnh tượng mà thầy không chịu, họ liền cho quân lính áp giải cả hai cha con về tỉnh Bắc Ninh. Bấy giờ, Thầy Úy quãng chừng 25 hay 26 tuổi. Vì tính thầy quá thật thà lại còn trẻ trung, nên Cha Tự hết lòng lo lắng không biết thầy có bền vững xưng đạo ra không. Do đó, để thử thầy Cha Tự bảo thầy: “Con có muốn sống thì cụ sẽ liệu nói cách nhẹ cho con được sống”.

Thầy Úy hỏi lại cha xem cha sẽ nói thế nào. Cha Tự bảo rằng: “Cụ sẽ nói với các quan con là kẻ theo làm cơm cho cụ mà thôi”.

Thầy Úy một mực xin Cha Tự cứ việc nói nặng cho thầy để thầy được chết với cha. Thấy Thầy Úy can đảm Cha Tự mừng lắm. Ngài nói với thầy: “Vậy cha sẽ nói con là thầy giảng đạo, như thế thì con sẽ được chết vì đạo”.

Vừa nghe như vậy Thầy Úy mừng rỡ vội vàng quỳ xuống xin Cha Tự ban phép giải tội để chuẩn bị chịu chết vì đạo.

Thầy Úy được như lòng mong ước sẵn sàng chịu chết vì đạo Chúa. Lúc này, quan truyền cho lính bắt thầy đeo gông rất nặng, chân tay bị xiềng xích rồi đem ra tra khảo. Quan lớn dùng đủ mọi mánh khóe, nào những lời ngọt ngào dụ dỗ thầy bỏ đạo, nào để những hình cụ gớm ghê trước mặt để thầy khiếp sợ mà phải quá khóa. Tuy nhiên những hình khổ này vẫn không làm sờn lòng thầy giảng kiên trung của Chúa. Chẳng những thầy không chịu quá khóa mà còn dám đối đáp lại với quan: “Bẩm lạy quan lớn, quan có dám bước qua mặt vua không mà bảo tôi bước qua mặt Chúa tôi?”

Quan giận quá truyền đem chém, thầy lại hô lớn: “A! Các anh em ơi, tôi được chém đầu bây giờ!”

Một lần khác quan muốn dùng áp lực tinh thần để đe dọa thầy, quan nói: “Mày còn trẻ mà sao mày cứng đầu hơn thầy mày? Thầy mày đã bỏ đạo rồi, sao mày vẫn không chịu bỏ đạo?”

Thầy Úy đáp lại: “Tôi không tin rằng thầy tôi bỏ đạo. Mà dù thầy tôi có bỏ đạo tôi cũng không bỏ đạo”.

Thấy thầy đối đáp xuôi xắn, lại còn trẻ, các quan ai cũng thương mến, muốn tìm đủ cách tha cho thầy. Một lần khác các quan lại điệu thầy ra tra khảo, lần này các quan ngon ngọt dụ dỗ thầy: “Thầy mày không chịu bỏ đạo đã đành, còn mày hãy còn trẻ đẹp, có tương lai, sao mày cứ nghe theo thầy mày hả? Thôi mày cứ bước qua câu rút đi thì ta tha về mà làm nghề thuốc kiếm ăn”.

Thầy Úy cảm động về lòng thương của các quan nên từ tốn đáp lại: “Tâu lạy vua, lạy ba quan lớn, từ khi con còn ở trong lòng mẹ sinh ra thì con được nhiều ơn Thiên Chúa phù hộ cho con, bây giờ con đã lớn lên, con chẳng dám bỏ Chúa con. Nếu con cả lòng bước qua câu rút, thì con mất lòng Chúa con, lại phạm đến cha mẹ sinh ra con, vì đã dạy dỗ con và bảo ban con giữ đạo hẳn hoi cho đến chết, lại làm cực lòng cho thầy con nữa, vì đã nuôi nấng và dạy dỗ con bấy lâu nay, để cho con biết làm việc thờ phượng kính mến Chúa con, nên con chẳng dám làm sự ấy”.

Quan lại bảo ngài: “Mày nói khéo lắm, song mày phải nghĩ, Chúa mày thì ở trên trời, mà ở đây chỉ có một mảnh gỗ thôi. Mày cứ việc bước qua”.

Thầy Úy đáp lại: “Con xin quan lớn xét cho một lời thì con sẽ thưa, quả thật Chúa con ở trên trời, mà ở đây thật chỉ có một mảnh gỗ, song mảnh gỗ này là hình tượng Chúa con, thì con phải trọng kính. Thí dụ như cha mẹ con đã chết, mà linh hồn đã ở nơi khác rồi, ở dưới đất này chỉ còn xương thôi, nếu quan lớn truyền cho con đập xương cha mẹ con, có lẽ nào mà con dám làm thế. Con càng không dám vâng lời quan lớn bước qua câu rút, vì phạm đến Chúa đã dựng nên trời đất cùng mọi sự”.

Quan lớn thất vọng vì không chiêu dụ được thầy, sau cùng tuyên bố nếu thầy không chịu thì sẽ bị chết. Thầy Úy chẳng sợ hãi, mà trái lại còn vui mừng thưa với quan: “Lạy quan lớn, con sẵn sàng chịu chết!”

Thầy lại bị đem vào ngục giam lại. Trong lao tù, thầy ăn chay hãm mình và xin gia nhập Dòng Ba Ða Minh. Thầy và Thầy Mậu cùng nhau dậy rất nhiều tù nhân ngoại giáo. Nhiều tù nhân được ơn ăn năn trở lại, chịu phép rửa và vui vẻ chịu án hình mà vua xử họ.

Sau nhiều lần khuyên dụ thầy bỏ đạo mà thầy vẫn không chịu, ngày 27-7-1838 quan đề nghị bản án xử tử ngài: “Chúng tôi vâng nghĩ đạo Gia Tô là tà đạo, chỉ dối dá làm cho người ta nhầm mà ngỡ là đạo thật. Ðạo này làm mất các thói tục nhà nước, coi rẻ mọi sự dữ và mọi tai vạ, nên chúng tôi thiết nghĩ không nên để. Năm thứ 13 vua đã cấm đạo này, song các tây dương đạo trưởng còn lẩn quất ở nơi giáo dân và dậy dỗ người ta, chia các nơi làm nhiều xứ, và sai nhiều tín đồ cùng giao nhiều sách cho họ đi giảng đạo ấy nhiều nơi. Nhiều kẻ trong thứ dân dốt nát phải chước dối dá mà theo đạo ấy, mà chúng nó ngỡ là đạo thật, cứ một ngày một vững vàng. Dù làm thế nào chúng nó cũng không chịu bỏ đạo ấy. Dù phạt thế nào chúng nó cũng chẳng chịu tố các tây dương đạo trưởng ra, cứ giấu giếm mãi, cho nên hóa ra chúng nó giữ đạo ấy một ngày một vững bền. Chúng tôi thiết nghĩ phải phạt những kẻ ấy thẳng tay và đe cách nặng, để cho chúng nó biết mà chừa. Vậy theo lề luật nhà nước đã cấm, những kẻ tin theo thì phải phạt 100 trượng, phát lưu 3,000 dặm. Nay chúng tôi đã bắt được tên đạo trưởng Nguyễn Văn Tự và một người chứa nó là Hoàng Lương Cảnh, chúng tôi xin phạt hai tên làm đầu này như lề luật ấy, là phải xử giảo. Còn những đầy tớ nó là tên Mậu, tên Úy cũng theo trọn án với thầy mình, và tên Ðệ, tên Vinh, tên Mới là những kẻ làm dịp cho nhiều người theo đạo ấy thì phạt như lề luật là 100 trượng, cùng phát lưu ở tỉnh Bình Ðịnh, đi làm việc nhà nước”.

Khi vua nhận được sớ ấy, ông cho rằng những kẻ theo đạo Thiên Chúa còn tệ hại hơn những kẻ làm nghề phù thủy, nên truyền lệnh điều tra lại xem các đấng có bỏ đạo không, nếu không bỏ đạo thì phải xử giảo các ngài.

Ðược lệnh vua, các quan lại điệu thầy và các bạn ra để tra khảo lần nữa. Lần này các ngài cũng bị bắt phải bước qua các ảnh tượng, các ngài vẫn không chịu. Các quan lại truyền giam các đấng ấy vào ngục như trước.

Ngày 5-9-1838, Cha Tự và ông Cảnh bị trảm quyết. Ðợi hơn một năm sau, trải qua bao nhiêu lần khuyên dụ mà các ngài vẫn không thay dạ đổi lòng, bản án xử giảo các vị được vua phê chuẩn ngày 19-12-1839.

Ngày hành hình đến, Thầy Úy bị điệu đến pháp trường với bốn vị anh hùng tử đạo khác. Tại một nơi ngoài làng Cổ Mễ, thầy bị xử giảo. Dân Ðồng Tiến đến lấy xác thầy và an táng trong nhà thờ họ ấy. Sau lại chuyển xác ngài về trại Khánh Khê. Ðến thời bình, dân lại cải táng ngài về chôn tại nhà thờ họ Ðồng Tiến.

CUỘC XƯNG ÐẠO VÀ TỬ ÐẠO CỦA ÔNG AUGUSTINÔ NGUYỄN MỚI

(bị bắt 29-6-1838, xử giảo 19-12-1839)

Ông Augustinô Mới sinh tại làng Bồ Trang cũng gọi là làng Kẻ Bái thuộc tỉnh Thái Bình. Ông sinh ra trong một gia đình ngoại giáo. Khi lớn lên ông đi làm ăn tại họ Ðức Trai. Ở đây ngài được ơn Chúa soi sáng, nên xin tòng giáo. Ngài rất chịu khó học kinh. Năm 31 tuổi ngài chịu phép rửa tội. Từ khi trở lại đạo, ngài sống rất đạo đức và làm gương sáng về đọc kinh và lần hạt. Ngày nào dù mệt nhọc hay làm khuya thế nào cũng không bỏ đọc kinh tối. Ông hiền lành, chăm chỉ làm ăn. Sau đó ít lâu ông kết hôn với một thiếu nữ Công Giáo ở trong làng.

Một hôm, có kẻ tố giác làng Ðức Trai có cụ đạo trú ẩn. Quan liền đem quân lính đến vây làng. Lúc đó quân lính bắt được Cha Tự, đang ẩn náu tại làng Kẻ Mốt thuộc xã Ðức Trai. Sau khi bắt được Cha Tự rồi, quan liền truyền dân làng ra để điểm mục. Quan truyền lệnh cho mọi người Công Giáo phải quá khóa, nếu không sẽ bị bắt. Lúc đó có rất nhiều người sợ quá đành bỏ đạo. Trong số những người bị bắt ra điểm mục có ông Nguyễn Mới. Quân lính hỏi ngài: “Mày có biết cụ đạo không?”

Ông Mới đáp lại có biết. Ðáp lại câu hỏi mày có đạo không, ông Mới lại trả lời là có. Quan lại hỏi thế ai cho mày học đạo? Ông Mới liền chỉ Cha Tự và nói: “Cha là người đã dạy đạo cho tôi”.

Lúc đó các quan bắt ông phải bỏ đạo, nhưng ông nhất định không chịu. Quan liền truyền đóng gông bắt ngài phải mang và lệnh cho quân lính xiềng xích tay chân ngài để giải về phủ. Cùng bị áp giải một lượt với ngài là Cha Tự, Thầy Mậu, Thầy Úy, ông Ðệ và ông Vinh.

Tin các đấng bị bắt về tới kinh đô, Vua Minh Mệnh liền hạ chiếu chỉ phải làm khốn các đấng, có ý làm cho các đấng ấy sợ mà chối đạo. Các quan liền theo lệnh vua hành tội các ngài. Tuy nhiên khi thấy những hình cụ và hình phạt không làm lay chuyển được lòng dạ sắt đá của các ngài, các quan lại dùng lời ngọt ngào mà khuyên dụ. Ông Mới và các bạn phải giam từ ngày 30-6-1838 cho tới 27-7 mới có sớ tâu vua xin xử tử các ngài.

Trong sớ tâu vua, các quan muốn ghép các ngài vào tội theo phù thủy. Người đứng đầu phải trảm quyết, còn kẻ tùy tùng phải phạt 100 trượng và bị đầy khổ sai biệt xứ 3.000 dặm. Trong sớ tâu, các quan xin vua xử trảm Cha Tự và ông Hoàng Lương Cảnh (mà họ tưởng là linh mục), còn ông Mới và bốn ông khác thì các quan xin nhà vua phạt 100 trượng và đầy ra Bình Ðịnh. Thấy vấn đề không đơn giản như đạo phù thủy, vua truyền các quan không được áp dụng luật này, mà phải cố làm sao cho các ngài bỏ đạo, nếu không bỏ đạo thì Cha Tự và ông Hoàng Lương Cảnh phải trảm quyết, còn các ông này phải bị xử giảo.

Ðược lệnh vua, các quan lại bắt ông Mới và các bạn ông bỏ vào ngục để tìm dịp khuyên bảo. Lần này quan đặt mấy tượng ảnh chịu nạn, thánh giá không ảnh, tượng Ðức Bà, và bên cạnh những bức ảnh tượng này quan đặt nào roi, vồ nọc, và các đồ hình khổ, cùng nhiều lính trực chung quanh. Khi điệu ông Mới và các bạn ra, quan hy vọng các ông sẽ sợ mà quá khóa. Quan gọi từng người một, vừa khuyên vừa đe nếu không theo lệnh quan thì sẽ bị làm khốn rồi bị giết đi. Khi quan bắt ông Mới bước qua tượng chịu nạn, ông quỳ gối xuống lạy rồi hôn tượng ấy mà than rằng: “Lạy Chúa tôi, tôi chẳng dám bước qua Chúa tôi. Dù chết thế nào mặc lòng thì tôi cũng không bỏ đạo. Trái lại còn xưng đạo Chúa tôi ra hơn nữa”.

Quan tức mình truyền đem ông và các bạn vào ngục như trước. Trong ngục các ông đọc kinh nguyện ngắm đêm ngày để xin ơn bền vững.

Ngày 5-9-1838, Cha Tự và ông Cảnh bị xử trảm quyết. Ông Mới và bốn ông kia buồn bã vì không còn ai dẫn đầu, sợ không biết có bền vững đến cùng không. Ðang khi các ông lo buồn và sợ hãi thì tối ngày thứ ba sau khi Cha Tự bị trảm quyết, các ông thấy Cha Tự hiện đến an ủi các ông: “Chúng con đừng buồn làm chi, chúng con sẽ được phúc tử vì đạo, vì Ðức Chúa Trời sẽ gìn giữ chúng con, song chúng con phải lập công trước đã”.

Ðược tin ấy, các đấng vui mừng hết sức, và càng gia tăng ăn chay hãm mình. Các đấng khuyên bảo nhau chịu xỉ nhục xỉ vả của những tù nhân bị giam cùng với các ngài. Khi giáo dân đem đồ ăn đến cho các ngài, các ngài đem chia sẻ với những bạn trong tù.

Gần một năm sau, vua lại truyền cho các quan đem các đấng ra xử lần nữa. Nhà vua hứa hẹn sẽ tha cho những ai bỏ đạo và sẽ xử giảo những ai không tuân theo lệnh của nhà vua. Ông Mới và các bạn đều không tuân theo lệnh của vua.

Ngày 19-8-1839, ông Mới và các bạn lại bị điệu ra lần nữa. Lần này quan cũng khuyên các ông quá khóa nhưng các ông vẫn không chịu. Quan liền sai lính lôi các ông qua thánh giá. Khi bị lôi tới gần thánh giá, ông Mới vội quỳ xuống than thở cùng Chúa Giêsu: “Lạy Chúa tôi, xin Chúa chữa tôi, tôi phó cả linh hồn và xác tôi trong tay Chúa”.

Thấy tội nghiệp cho ông và các bạn, nhất là vẻ hiền lành nhân đức của các ông, quan cũng muốn tha, nhưng không dám. Quan liền truyền cho quân lính: “Thôi không kéo chúng nó nữa, thấy chúng nó hiền lành ta cũng tội nghiệp. Ta thương chúng nó hết sức, mà chúng nó chẳng muốn nghe”.

Thầy Phanxicô Mậu, một trong năm vị tử đạo này, đã kể lại cảnh phiên tòa xử năm vị trong thơ gửi cho Cha Huân (còn có tên là Cha Thuận): “Ngàn lạy cha, bổn phận của chúng con là con cái phải viết thư cho cha, thuật lại những gì đã xẩy ra. Chúng con bị điệu đến trước mặt quan tổng trấn. Họ đặt trên đất một tượng Chúa Giêsu vác thánh giá, hai ảnh Ðức Bà Mân Côi, một ảnh chịu nạn, và một cây thánh giá không có ảnh tượng. Khi điệu chúng con tới, quan nói với chúng con như sau: – ‘Chúng bay đã ở trong tù ngục lâu rồi, và chịu khổ cũng đã nhiều. Hãy đến đây, bước trên những đồ vật này thì ta sẽ tha cho chúng bay và cho chúng bay về nhà. Các người muốn quyết định thế nào?’

Nhân danh anh em, con đã thưa cùng quan: – ‘Bẩm lạy quan lớn, tôi đã quyết định thờ một Chúa tôi, là Chúa cả và trời đất, Chúa mọi sự, Chúa của linh hồn và thể xác tôi. Tôi chẳng thà chịu chết chứ không dám phạm đến Chúa tôi. Quan lớn có thể truyền lệnh chém đầu tôi, ngài có thể giết tôi như ngài muốn. Tôi xin vâng và chấp nhận quyết định của ngài’.

Quan lớn liền truyền đuổi con ra ngoài. Ðoạn quan hỏi ông Úy, ông cũng đáp lại như con. Ðến lượt chú Ðệ cũng bị hỏi, và cũng đáp lại như chúng con, chú còn ăn nói khéo léo đến nỗi quan lớn ngạc nhiên và nói: ‘Tên này biết cả chữ nho’.

Ðến lượt ông Vinh và ông Mới bị hỏi, họ cũng đáp lại quan như những người trước. Quan liền truyền kéo ông Mới qua thánh giá, bằng cách dùng gậy mà đánh vào cẳng chân ông. Ông liền kêu lên: ‘Lạy Chúa, con phó linh hồn con trong tay Chúa’.

Nhưng khi chúng lôi ông tới gần thánh giá quan lại ra lệnh thôi không lôi ông ấy nữa. Một tù nhân khác bị bắt đưa vào ở với chúng con đã thuật lại cho chúng con là sau đó các quan đã nói với nhau: ‘Không thể tha cho chúng nó được, chúng ta muốn cứu chúng nó mà chúng nó chẳng muốn được tha’”.

Trong ngục, năm ông còn muốn hy sinh nhiều hơn nữa nên các ông đã quyết định xin gia nhập Dòng Ba Ða Minh. Thầy Mậu liền đại diện anh em viết thư xin Cha Huấn nhận lời khấn của anh em: “Con xin cha nhận lời khấn của chúng con viết ra đây như lời khấn bằng miệng của chúng con đọc trước mặt cha: Vinh danh Thiên Chúa toàn năng là Cha và Con và Thánh Thần, Ðức Nữ Ðồng Trinh Maria, Thánh Ða Minh. Chúng con, Phanxicô, Ðôminicô, Tôma, Augustinô và Stêphanô, trước mặt Cha Huấn là đại diện bề trên Tổng Dòng Ba Ða Minh, tuyên hứa và sống giữ luật và hiến pháp của Dòng Ba Ða Minh cho tới chết”.

Ở trong ngục, ông Mới và các bạn rửa tội được 14 người, trong số đó bốn người đã chết. Ngày 23-11, quan truyền lệnh tách rời các ông khỏi những người bên lương. Ngày 24-11, ông Mới và các bạn lại bị điệu ra tòa lần nữa, lần này ông Mới và ông Vinh quỳ xuống trước tượng ảnh mà đọc kinh, rồi sấp mình xuống hôn Thánh Giá và ảnh Ðức Bà.

Ngày 18-12, chiếu chỉ vua tới truyền xử giảo các ông. Quan lại một lần nữa khuyên các ông: “Chỉ vua ra hôm nay truyền các ngươi phải chết. Song ta biết các ngươi chẳng có tội tình gì, chỉ mê muội theo những sự dại dột. Thôi cứ bước qua thánh giá thì tao sẽ tha và sẽ tâu vua tha cho chúng bay nữa”.

Các ngài vẫn một mực trung thành với Chúa. Cho dù các quan chỉ bắt ông và các bạn đi chung quanh tượng cũng đủ để được tha, thế mà ông và các bạn vẫn không chịu. Các ông lại một mực xin quan cứ chiếu chỉ vua mà xử giảo các ông.

Ngày hành quyết đến, năm ông bị điệu đi xử giảo, Thầy Mậu đi đầu, Thầy Uý và ông Ðệ đi giữa, còn ông Mới đi chung đôi với ông Vinh sau cùng. Các ông mặc áo tràng dòng ba Ða Minh tiến đến chỗ xử giảo một cách vui vẻ như bắt được món quà khiến ai nấy cũng đều ngạc nhiên. Các người có đạo cũng như kẻ ngoại đạo theo xem rất đông. Bản án của các ngài được ghi trên miếng ván và mang đi trước mặt các ngài. Án được ghi như sau: “Những tên gian ác theo tôn giáo Gia Tô, sau khi đã khuyên bảo nhiều lần, phạt hai ba lần, nhưng chúng vẫn không dẫm trên thập giá. Chúng phải bị xử giảo”.

Ðến pháp trường gần làng Cổ Mễ, lý hình tháo gông, và xiềng xích, rồi chúng buộc dây vào cổ các ngài và xiết dây theo hiệu lệnh. Sau khi đã xử giảo các đấng, lính đánh xác các ngài để làm vừa lòng các quan. Chúng còn chửi rủa bằng những lời thậm tệ. Ðể chắc chắn các đấng đã chết, có tên lấy lửa đốt chân các ngài.

Liền sau đó các bổn đạo chạy xô vào, người nhặt quần áo, dây thừng, kẻ nhặt gông cùm, xiềng xích của các thánh tử đạo. Các bổn đạo cũng chạy đến lấy xác các ngài về táng trong các nhà thờ thuộc tỉnh Bắc Ninh. Xác Thánh Mới được chôn tại nhà thờ họ Phượng Mao.

CUỘC XƯNG ÐẠO VÀ TỬ ÐẠO CỦA ÔNG TÔMA NGUYỄN VĂN ÐỆ

(bị bắt 29-6-1838, xử giảo 19-12-1939)

Thánh Tôma Nguyễn Văn Ðệ sinh năm 1810 tại làng Bộ Tràng thuộc tỉnh Thái Bình. Sau ngài theo cha mẹ ra họ Kẻ Mốt thuộc xã Ðức Trai để làm ăn. Ngài sống bằng nghề thợ may, và cũng thường may áo quần cho những người trong nhà xứ. Ngày 28-6-1838, theo lời tố cáo có cụ đạo trong họ Kẻ Mốt, quân lính vây bắt được Cha Tự. Quan phủ lại truyền dân chúng phải tụ họp để điểm mục. Sau khi tra khảo và đe dọa, nhiều người Công Giáo đã bỏ đạo. Ông Ðệ sợ không biết mình có vững lòng tuyên xưng đức tin không nên không chịu ra đình làng, ông trốn ở trong nhà. Tuy nhiên khi quân lính vây và lục soát từng nhà, chúng bắt được ông.

Trước khi bị bắt, ông Ðệ biết mình không thể trốn tránh được nữa nên gọi vợ con lại khuyên bảo. Sau đây là đoạn ghi lại những lời ông khuyên vợ: “Bà nhận lấy các con và về nhà cha mẹ, chịu khó làm ăn mà coi sóc các con, để chúng nó biết thờ phượng kính mến Ðức Chúa Trời và giữ đạo cho nên. Trong phen này tôi vào trận thì trông ơn Ðức Chúa Trời thương, mà tôi nhất định theo chân cụ Tự cho đến chết, chẳng có lẽ nào cho tôi về nữa. Nếu bà có thương thì cầu xin Ðức Chúa Trời ban sức cho tôi được chịu khó theo cụ mà thôi”.

Khuyên vợ con xong, ông Ðệ để cho quân lính bắt mình. Lúc đó ông Ðệ quãng 28 tuổi. Ông có ba người con.

Tại đình làng, gọi là Làng Tài, nhiều giáo dân đã bỏ đạo, nhưng ông và bốn anh em khác cũng như Cha Tự không chịu nên bị tra khảo và đánh đập cho đến khi bỏ đạo. Ông Ðệ nhất định không chịu quá khóa còn thưa với quan: “Bẩm quan lớn, tôi không thể bỏ Chúa tôi được”.

Rồi ông ôm ảnh chuộc tội thưa với Chúa rằng: “Lạy Chúa tôi, tôi không dám bước qua mặt Chúa tôi, tôi xin theo cụ tôi, mà cụ tôi chịu sự khó gì, thì tôi cũng xin chịu sự khó ấy”.

Quan tức giận truyền trói ngài và đóng gông để giải về tỉnh. Ngày 1-7, ông và các bạn bị dẫn về tỉnh Bắc Ninh.

Trong thời gian ở lao tù, mỗi khi quan truyền lệnh tra khảo và bắt bỏ đạo ông đều hiên ngang tuyên xưng đạo Chúa như các ông Mậu, Úy, Mới và Vinh. Dù quan dùng cực hình tra tấn hay dùng những lời khuyên dụ ông bỏ đạo vẫn không thể lay chuyển được lòng trung kiên với Chúa của ông. Tuy nhiên những lời than khóc và thương tiếc của người vợ hiền và các con dại cũng làm cho ngài phân vân khó xử. Nhưng Thiên Chúa vẫn ban đủ ơn cho ngài để ngài có đủ can đảm khuyên bảo vợ con vâng theo thánh ý Chúa và để ngài được chịu chết vì Chúa: “Bà về nuôi lấy con cái cho tôi, tôi thì không về nữa, tôi chỉ trông mong chịu tử vì đạo mà thôi, và tôi đã dâng bà và các con cho Ðức Chúa Trời rồi”.

Thật là một cử chỉ anh hùng!

Một câu chuyện khác đặc biệt của ngài là khi quan hỏi Chúa là ai, ông Ðệ đã xưng ra: “Chúa là cội rễ mọi sự, là Chúa thật dựng nên trời đất”.

– “Chúa mày là mảnh gỗ ư?” Vừa nói quan vừa đưa cây thập giá cho ngài xem.

– “Nào quan lớn có biết đâu là Chúa thật. Xin quan lớn cho tôi được hỏi một lời. Quan lớn có biết nguồn gốc của Phật không? Nếu quan lớn chém đầu tôi, thì tôi sẽ về cùng Chúa tôi trên trời, hưởng phúc vui vẻ vô cùng”.

Bấy giờ quan giận quá truyền lính lấy roi và vồ nọc đánh đập hành hạ ông. Nhưng khi đã sắp sẵn roi rồi quan lại truyền thôi không đánh nữa kẻo bẩn roi, rồi truyền làm án để vua xử cho xong.

Trong các thánh bị bắt cùng lượt với ông, thì ông Ðệ nổi tiếng là đối đáp văn vẻ nhất. Khi cần đối đáp chữ nho thì ngài đối đáp chữ nho nên quan cảm phục khen ngợi ngài hay chữ.

Mỗi khi bị bắt bước qua tượng ảnh ông lại hôn kính, hoặc ẵm lấy tượng rồi đọc kinh Tin Kính. Trong ngục, ông đồng một lòng với các bạn xin gia nhập Dòng Ba Ða Minh.

Ngày 24-11, ông và các bạn bị nghị án xử giảo sau khi quan đã cố gắng hết sức khuyên dụ các ông mà các ông vẫn không nghẹ Dù lần này để cứu các ông, quan chỉ ra lệnh các ông đi chung quanh thánh giá, các ông vẫn không chịu.

Ngày 19-12-1839, chiếu chỉ vua tới truyền xử giảo ông và bốn vị. Các ông từ chối lời khuyên cuối cùng của quan lớn, và xin quan cứ theo chiếu chỉ của vua mà thi hành.

Ngày hành hình đến, quan lớn và quân lính điệu các ngài tới một nơi ngoài thành Cổ Mễ. Sau khi các ông qùy đọc kinh, quân lính buộc dây vào cổ và xử giảo các ông. Sau đó quân lính đốt chân các ông để biết chắc các ông đã chết, và để làm hài lòng các quan chúng còn đánh đập trên xác các ngài và chửi rủa thậm tệ rồi mới bỏ về. Bổn đạo chạy ùa vào để lấy các di tích của các ngài.

Một người bổn đạo chạy vào vác xác Thánh Ðệ và đưa về Kẻ Mốt. Ông này kể lại câu chuyện xảy ra khi ông vác xác thánh như sau: “Tôi vác xác thánh vào lúc nửa đêm. Bất chợt xác ngài tỏa ra ánh sáng, chỉ đường cho tôi phải đi về đâu. Khi tới bờ sông, tôi rất lo lắng vì tôi biết chắc chắn không có đò vào giờ đó thì làm sao tôi qua được bờ bên kia? Nhưng trái với ý nghĩ của tôi, lúc đó nước rút xuống rất thấp đến nỗi tôi có thể lội qua bờ bên kia rất dễ dàng. Hơn nữa khi tôi đến làng Kẻ Mốt, tôi thấy cổng làng đã mở, dù cổng làng luôn đóng chặt vào lúc ban đêm. Tôi vác xác thánh vào nhà thờ và đặt ngài trên bàn thờ. Lúc đó không có ánh sáng trong nhà thờ, nhưng có ánh sáng lạ lùng phát ra từ thân thể của ngài”.

Xác ngài được táng tại họ Phong Cốc thuộc địa phận Bắc. Mãi đến ngày 11-3-1877, xác ngài được cải táng về nhà thờ họ Phương Lê.

CUỘC XƯNG ÐẠO VÀ TỬ ÐẠO CỦA LINH MỤC ANRÊ TRẦN AN DŨNG (LẠC)

(bị bắt 10-11-1839, xử trảm 21-12-1839)

Cha Anrê Dũng sinh khoảng năm 1795 tại tỉnh Bắc Ninh. Cha mẹ không có đạo. Năm 12 tuổi cậu Dũng đi về Hà Nội rồi theo đạo và ở nhà thầy với Cha chính Leroy (Lan) đang làm bề trên trường Kẻ Vĩnh.

Cậu Dũng có trí nhớ lạ lùng, xem giấy tờ gì chỉ hai lần là nhớ hết, một tuần lễ đã học thuộc hết sách bổn. Ngài còn thông thạo chữ Nho và chữ La Tinh. Sau 3 năm ở trường Kẻ Vĩnh, cậu Dũng được rửa tội và giao cho một cha Việt Nam trông coi, 8 năm sau được lĩnh bằng thầy giảng. Tiếp tục làm thầy giảng được 10 năm thì bề trên sai thầy về học lý đoán để làm linh mục. Ngày 15-3-1823 thầy Dũng được Ðức Cha Longer phong chức linh mục, lúc ấy mới có 28 tuổi.

Trước hết Cha Dũng được sai đi giúp Cha Khiết ở Ðồng Chuối rồi giúp Cha Thi ở xứ Ðoài và Cha Duyệt ở Sơn Miêng. Sau đó Ðức Cha cử ngài làm chính xứ Kẻ Ðầm lúc ngài 40 tuổi. Ở đâu Cha Dũng cũng được mọi người quí mến vì ngài đối xử khôn khéo lại giảng đạo sốt sắng. Ngài rất nhiệm nhặt trong việc ăn mặc. Mùa chay, ngài ăn chay mọi ngày, nhiều khi cả những ngày thứ Tư và thứ Sáu trong năm nữa. Trong thời kỳ bị cấm đạo Cha Dũng phải trà trộn ở trong nhà giáo dân, nếu họ dọn cơm thịt hay cá lớn thì ngài trách: “Ðừng làm như vậy, hãy mua tôm tép như thường dân khác mà ăn”.

Cha Dũng còn có lòng thương giúp những người nghèo túng. Khi được mời đi kẻ liệt, ngài đi một mình để tránh cho các thầy khỏi bị bắt. Khi không đi làm phúc được, Cha Dũng thường sai các thầy đi các nơi để thăm hỏi và khuyên bảo giáo dân tìm đến ngài mà xưng tội. Lúc ngài coi xứ Kẻ Ðầm thì các nhà chung đã phải rỡ hết.

Năm 1835 ông Lý Nhâm vì ghét Tổng Thìn là người có đạo, muốn cho ông phải tội đã đem lính đến bắt Cha Dũng cùng với 30 giáo dân đang xem lễ ở Kẻ Sui. Ông Tổng Thìn phải đưa 6 nén bạc cho quan huyện Hào Khánh ở Ðôn Thư xin liệu việc với quan phủ cho khỏi án. Quan huyện lấy 4 nén còn hai nén cho người nhà quan phủ và trình rằng: “Cậu tôi về xem lễ ở Kẻ Sui mà quan bắt thì xin tha”.

Cha Dũng được tha về còn những người khác bị giam lại 21 ngày. Sau đó Cha Dũng phải đổi tên là Lạc vì quan quân đã biết đến tên ngài. Cha Lạc thường hay xuống tỉnh Nam Ðịnh thăm viếng an ủi các giáo dân bị bắt. Ngài nói với những người khác rằng: “Những người chết vì đạo thì được lên thiên đàng ngay, còn tôi cứ phải ẩn trốn và mất nhiều tiền bạc mới thoát khỏi tay các quan, thà rằng tôi bị bắt và chết vì đạo thì hơn”.

Sau 7 năm làm cha sở Kẻ Ðầm, khoảng 4 năm sau lần bị bắt trước, Cha Lạc bị bắt lại ngày 10-11-1839, khi ngài sang thăm và xưng tội với Cha già Thi ở Kẻ Sui. Ông Lý Pháp không biết Cha Lạc nên có nhiều người dục ngài trốn đi, nhưng ngài nói: “Phó mặc cho ý Thiên Chúa, đây sẽ là lần thứ hai tôi bị bắt vì Chúa Giêsu Kitô”.

Vì vậy khi Lý Pháp hỏi ngài có phải là cụ đạo không, ngài nhận ngay nên bị bắt trói lại. Giáo dân muốn có cha giúp đỡ phần thiêng liêng cho họ nên đã phải chạy tiền mới xin cho Cha Lạc được tự do. Cha Lạc dùng thuyền về nhà nhưng trên đường gặp mưa gió lớn phải đến một nhà quen trú ẩn. Cũng lúc đó, vì nghe Lý Pháp bắt được cụ đạo nên quan huyện đang dẫn người đi tới. Người nhà thấy vậy vội hô lên nho nhỏ để người chèo thuyền không ghé lên bờ: – “Quan! Quan!”

Nhưng người chèo thuyền lại nghĩ là người ta nói đùa nên cứ ghé lên bờ. Cha Lạc liền bị chận hỏi, ngài nhận mình là cụ đạo nên bị bắt trói còn những người khác chạy trốn được. Ðêm ấy Cha Lạc ngồi nói chuyện vui vẻ với lính canh và người nhà quan. Cha nói: “Vua cấm đạo và Ðức Chúa Trời định cho tôi phải bắt, tôi không sợ gì, trái lại vui nữa là khác”.

Sáng hôm sau quan ngồi ăn một mâm, Cha Lạc cũng ngồi ăn một mâm, quan nói: “Ông ngồi một mình một mâm thì cũng là quan, ông là quan bên đạo, tôi là quan bên đời”.

Trước khi đưa về huyện, quan sai làm gông bằng tre nhẹ đeo vào cổ Cha Lạc.

Về tới huyện Bình Lục, quan nói với Cha Lạc: “Tôi không có ý bắt ông nhưng kẻ tố giác cứ lên cáo mãi nên tôi phải đi”.

Cha Lạc thưa lại: “Ông không có ý bắt tôi thì hãy tha tôi về”.

Quan đáp: “Bây giờ sự việc đã lộ rồi không làm gì được nữa”.

Quan nói như vậy là có ý muốn ăn tiền đút lót, nên giáo dân lo gom góp tiền, và ông Cửu Bình cũng muốn cầm cả cơ nghiệp để có đủ tiền chuộc cha về, ông viết thư cho ngài: “Thưa cha, cha chịu chết thì một mình cha lên thiên đàng, mà nếu cha còn ở lại thì bổn đạo chúng con được nhờ, vậy xin cha nghĩ lại”. Nhưng cha Lạc đã cấm họ đem tiền chuộc, cha nói: “Tôi bị bắt lần này là lần thứ ba, thì đó đúng là thánh ý Chúa định cho tôi như vậy, anh chị em đừng mất tiền chuộc tôi làm gì”.

Ðức Cha Retord (Liêu) cũng sai Thầy Sự mang 5 nén bạc đi chuộc Cha Thi và Cha Lạc, đức cha nói: “Hai cụ ấy tốt lắm, có thể chuộc được thì chuộc”.

Cha Lạc nói lại với Thầy Sự: “Thầy nghĩ mà xem, tôi cũng như Thánh Phêrô, khi phải bắt lần trước được giáo dân cầu nguyện cho và được về, lần thứ hai giáo dân cũng lo liệu cho được thoát khỏi, nhưng ý Chúa đã định cho tôi phải chết vì Người như thánh Phêrô, thì nói bổn đạo đừng chuộc tôi nữa”.

Quan huyện lấy lời ngọt ngào dụ dỗ hai cha quá khóa, với Cha Lạc ông nói: “Thầy đạo, thầy biết nhiều chữ nghĩa và còn trẻ nữa thì tại sao lại muốn chết, có phải là uổng không? Hãy tin tôi đi, nhắm mắt lại bước qua ảnh thánh hoặc chỉ đi vòng chung quanh, nếu thầy muốn thì để cho lính của tôi khiêng thầy qua, tôi sẽ làm án tha ngay”.

Cha Lạc dõng dạc thưa lại: “Tôi không bao giờ làm theo ý quan vừa nói đâu. Hãy khép án tôi phải cắt trăm mảnh thì hơn”.

Không lay chuyển được lòng hai cha, quan huyện làm tờ trình là bắt được hai cha ở ngoài ruộng để không ai bị phiền vạ lây, rồi dẫn giải cả hai về Hà Nội giao cho quan án. Về sau Cha Lạc sai người nhà mang rượu và 100 viên thuốc biếu quan huyện để cám ơn ông đã khai như vậy.

Với giáo dân đi theo tiễn đưa khóc lóc, Cha Lạc nói: “Chúng tôi cám ơn anh chị em, anh chị em hãy về nhà và sốt sắng làm tôi thờ phượng Chúa cũng như là chúng tôi còn ở giữa anh chị em. Than khóc như thế này không có ích lợi gì mà còn tăng thêm sự phiền khổ cho chúng tôi”.

Ngay ngày hôm sau khi vào nhà tù ở Hà Nội, ngày 17-11, các quan bắt đầu cuộc thẩm vấn, chính Cha Lạc thuật lại trong thơ gởi cho Ðức Cha Jeantet như sau: “Ngày 17, quan đã giao nộp chúng con cho quan án để truyền lệnh bắt chúng con bước qua ảnh thánh giá. Vì chúng con từ khước nên năm sáu anh lính xấn lại khiêng chúng con qua. Cha Thi đã ôm được thánh giá nhấc lên và hôn kính. Phần con, con cho chân lên rất cao và nói với họ: – ‘Hãy chặt bớt chân ta đi, ta rất bằng lòng chứ đừng hòng trông ta chối đạo’.

Sau đó quan lại hỏi vì sao đạo không cho phép thờ kính tổ tiên. Con đáp lại: ‘Nếu có ai chào khi cha mẹ đang ngủ thì không có kể là tôn kính bởi vì các ngài không biết gì. Cũng một lẽ ấy còn mạnh hơn đối với người đã chết’.

Ngày 19 các quan lại gọi chúng con ra tòa lần thứ hai để ép buộc chúng con. Lần này họ bắt con đeo gông nặng hơn, và ngày 21 lại thay bằng xiềng. Xiềng của Cha Thi nhẹ hơn. Bốn ngày đầu con cứ chảy nước mắt hoài khi nghĩ đến các cha thừa sai và các anh em con. Nhưng từ ngày 15 tới nay thì con vui vẻ và bằng lòng, coi các khổ cực như không. Con thương Cha Thi vì tuổi cao không kham nổi những khốn khổ. Chúa đã thêm sức cho chúng con để không lo lắng gì nữa”.

Ðức Cha Jeantet viết thư cho hai cha để nâng đỡ các ngài bền gan chịu khổ cho đến cùng và xin Cha Lạc thuật lại các câu đối đáp với các quan. Cha Lạc đã viết thư trả lời: “Thưa Ðức Cha, khi chúng con được thư đức cha an ủi thì cảm động chảy nước mắt ra. Chúng con là gì mà được các cha thương lo lắng. Chúng con được biết đạo thật là nhờ ơn các đức cha và các cha thừa sai. Chúng con không biết nói sao cho hết lòng biết ơn của chúng con. Riêng với đức cha, xin đức cha cầu cùng Chúa cho chúng con được giữ nghĩa cùng Chúa cho đến cùng. Chúng con đã viết tất cả những gì xảy ra cho chúng con trong tù cho đến bây giờ, con vẫn phải đối đáp những lời châm biếm của các người tù khác châm biếm đạo thánh. Con xin đức cha thương nhớ đến chúng con. Trong nhà tù rất khó viết thư cũng như nhận thư. Con không còn gì để viết. Vững mạnh như núi thái. Trần An Dũng”.

Ngày 30-11, các quan cho đòi hai cha lên để ký nhận bản án. Tuy nhiên các quan còn cố ép các cha quá khóa. Một người nhắc đến việc Thầy Phanxicô đã muốn chết hơn là chối đạo. Cha Lạc nhân cơ hội nói lên sự can đảm của mình: “Người tín hữu mà quan vừa nói chỉ là một đồ đệ của chúng tôi, đã biết chọn nghĩa vụ hơn là sự sống. Còn chúng tôi là các thầy đạo lại kém lòng can đảm hơn không dám đi theo con đường chúng tôi đã vạch ra cho họ sao? Không bao giờ, thưa các quan, các quan đừng chờ đợi việc hèn nhát này”.

Các quan bế mạc phiên tòa nói với nhau: “Bọn chúng bám vào tôn giáo đến nỗi điên khùng”.

Ba lần bị tra khảo nhưng các ngài không bị đánh đập tàn nhẫn, chỉ một vài cái tát mà thôi. Cha Lạc làm một bài thơ gửi cho Cha Thực nói lên chí khí của người Kitô:

Lạc rầy đã rõ chốn quân quan.

Bút chép thơ này gửi thở than.

Lòng nhớ bạn non còn vất vả.

Dạ thương khách chạy chưa yên hàn.

Ðông qua tiết lại thời xuân tới.

Khổ tạm mai sau hưởng phúc an.

Làm kẻ anh hùng chi quản khó.

Nguyện xin cùng gặp chốn thanh nhàn.

Tuy không phải chịu khốn khổ nhiều nhưng lòng các cha hằng muốn cho mình được xứng đáng đổ máu đào vì Chúa. Các ngài xin với những người nhà cầu nguyện để các ngài được bền vững trong khi chờ án tử. Các quan đã làm án xử trảm cho các ngài. Ngày 20 Cha Trân mang Mình Thánh Chúa cho hai cha. Ngày hôm sau bản châu phê án được mang về tới Hà Nội. Cha Dũng cùng với Cha già Thi vui mừng hát thánh ca theo chân lý hình ra khỏi thành. Tới nơi, các ngài quì cầu nguyện, ngước mắt lên trời và nghiêng cổ ra cho lý hình chém. Nhiều người làm chứng là đã nhìn thấy một con chim trắng, to lớn hơn chim bồ câu, bay lượn trên các ngài lúc hành quyết. Lệnh quan vừa dứt, đầu Cha Dũng cũng rơi xuống đất.

CUỘC XƯNG ÐẠO VÀ TỬ ÐẠO CỦA LINH MỤC PHÊRÔ PHẠM VĂN THI

(bị bắt 10-11-1839, xử trảm 21-12-1839)

Cha Phêrô Phạm Văn Thi sinh năm 1763 tại Kẻ Sở, huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nội, trong một gia đình rất đạo đức. Ngài có cháu ruột cũng tử vì đạo là Thánh Ðường.

Vì cha mẹ nghèo, từ nhỏ cậu Thi phải đi chăn trâu cho nhà dòng ở Kẻ Ðầm cũng thuộc một nhà Kẻ Sở. Các bà thấy cậu Thi có nết na lễ độ thì xin cha xứ nuôi và cho vào nhà Ðức Chúa Trời. Năm ấy cậu được 12 tuổi. Sau nhiều năm học La Tinh trong nhà tràng, cậu Thi được chính thức nhận vào bậc kẻ giảng năm 1796. Thầy Thi sốt sắng và nhiệt thành với bổn phận, lại có nhiều năng khiếu nên đuợc bề trên gọi về học thần học và chịu chức linh mục ngày 22-3-1806. Năm ấy cha được 43 tuổi.

Trước hết Cha Thi được bổ nhiệm coi xứ Sông Chảy thuộc vùng Hưng-Tuyên. Ngài ở đó 27 năm cho đến năm 1833. Giáo dân đã làm chứng về ngài như sau: “Cha Thi là người nhân đức khác thường, mỗi ngày ngài đọc kinh lâu giờ ba bốn lần, làm lễ nghiêm trang, hay bị sốt và đau bụng, có nhân đức tiết kiệm, khắc khổ trong việc ăn uống và thường ăn chay các ngày thứ Sáu”.

Ðức Cha Phó Jeantet (Du) cũng khen cha như sau: “Tôi quen biết Cha Thi từ năm 1835 và rất thán phục cha là người phúc độ sốt sắng, trung thành tuân giữ các luật chung, hiền lành và khôn ngoan”.

Ðặc biệt Cha Thi trổi trang về nhân đức khó nghèo và muốn cho mọi người khác cũng bắt chước yêu chuộng nhân đức ấy. Cha chỉ mặc áo vải nâu và đội khăn sồi mà thôi. Tại nhà xứ, mọi người trong nhà phải giữ phép tắc, chăm chỉ học hành, đọc sách và không được chuyện trò lâu với đàn bà. Chính Cha Thi khi tiếp khách cũng rất mực khiêm tốn, ít lời, nhưng với các cha khác thì ngài vui vẻ vồn vã hơn. Mỗi năm ngài chỉ ở trong xứ hai tháng, còn lại đi thăm các họ lẻ, sốt sắng dậy dỗ và khuyên bảo con chiên bổn đạo. Có một lần đi làm phúc ở họ Thác Ba ngài bị đắm thuyền, người giúp việc chết đuối nhưng ngài nhờ ôm hòm đồ lễ đã thoát nạn.

Năm 1833, Cha Thi đã 70 tuổi được bề trên đổi về xứ Kẻ Sông trong sự nhớ nhung của bổn đạo xứ Sông Chảy. Thời kỳ này có cuộc bắt đạo dữ dội, Cha Thi phải trốn ẩn trong nhà giáo dân không thể đi làm phúc được. Nhiều khi người ta không dám mời ngài đi giúp bệnh nhân sắp chết vì sợ ngài bị bắt, nhưng ngài bảo họ phải liệu mọi cách để giúp người sắp chết, còn nếu Chúa muốn cho phải chịu khổ vì đạo thì hoàn toàn phó thác theo ý Chúa. Dù tuổi cao sức yếu và hay bị bệnh Cha Thi vẫn không bao giờ kêu ca, mà vẫn luôn yên ủi và niềm nở với mọi người. Ngài ở Kẻ Sông được 7 năm thì ý Chúa muốn cho cha được làm chứng lời chân thật ngài đã rao giảng bằng cái chết anh hùng vì đức tin.

Cha Dũng (Lạc) ở xứ bên cạnh thường sang gặp Cha Thi để bàn hỏi và xưng tội. Ngày 10-11-1839, hai cha đang ở nhà ông khán Hộ thì ông lý trưởng Pháp cùng với bốn gia nhân đến bắt. Lúc bấy giờ là giữa trưa. Hay tin, Cha Thi vội đi trốn vào phòng riêng nhưng Lý Pháp đã theo sát ngài và bắt ngài trói lại. Cha Dũng cũng bị bắt luôn. Sau một hồi lâu Lý Pháp cởi trói cho hai cha và mời cùng ngồi để đàm luận. Lý Pháp bắt đầu nói với hai cha: “Tại sao có lệnh vua cấm đạo rồi mà các ông cứ lén lút dậy đạo?”

Cha Thi đáp: “Thiên Chúa sai chúng tôi đi để dậy người ta tập tành nhân đức làm việc thiện, tôn kính cha mẹ. Ðạo chúng tôi không dậy điều gì sai trái cả”.

– “Dù đạo phải hay trái, không thành vấn đề, nhưng có lệnh vua cấm thì tôi bắt các ông”.

Các ngài đáp lại điều đó tùy ý quan. Tuy nói là lệnh vua cấm nhưng ông lý trưởng đã đề nghị nộp cho ông 300 quan tiền ông sẽ trả tự do. Các cha nói với ông điều đó tùy giáo dân. Quan cho gọi người đứng đầu trong họ đạo để dàn xếp nội vụ. Giáo dân chỉ có 200 quan để nộp nên ông chỉ trả tự do cho Cha Lạc, còn bắt Cha Thi. Khi trở về, Cha Lạc lại bị bắt lần nữa khiến ông lý trưởng sợ lộ tẩy đã phải giải Cha Thi về huyện quan Bình Lục. Trên đường hai cha gặp lại nhau trong cảnh tù đầy.

Quan huyện được giáo dân đút lót chút đỉnh nên làm tờ phúc trình bắt được các cụ ở ngoài đồng để giáo dân không ai bị liên lụy. Thấy Cha Thi có tuổi mà trời rất lạnh, quan huyện mới hỏi Cha Thi xem có chăn đắp không thì người lính nói thay là Lý Pháp đã lấy rồi. Quan truyền lệnh phải trả chăn lại cho cụ Thi. Quan huyện tiếp đón các ngài rất tử tế, mời các ngài ngồi trên phản có chiếu sạch. Khi giáo dân dọn cơm thì quan bắt lấy mâm của mình mà dọn cho các ngài. Sau ba ngày, quan huyện giải hai cha về Hà Nội, có đông giáo dân theo khóc lóc. Thấy vậy quan huyện nói: “Ðạo dậy những gì mà giáo dân thương tiếc các cụ như thế?”

Một bà đạo đức đứng gần thưa lại quan: “Bẩm quan lớn, các cụ dậy chúng tôi những điều nhân đức, chồng phải hiền lành, đừng cờ bạc, rượu chè, còn vợ thì phải biết nhịn nhục, vâng lời chồng”.

Vì Cha Thi đã nhiều tuổi không đi được nữa, quan bảo giáo dân thuê cáng mà mang ngài. Trước khi lên đường quan huyện còn giết heo cúng tế trời đất và biện bạch: “Không phải lỗi tại tôi muốn bắt bớ những người hiền lành mà chỉ vì tôi phải theo lệnh. Xin án phạt có xuống thì xuống trên người đã ra lệnh”.

Ngày 16-11, Cha Thi được giải đến Hà Nội và giam trong trại gần cửa đông, không phải ở chung với các tù phạm khác. Các tên lính canh cũng rất tử tế với các ngài, chúng nói: “Chúng tôi biết hai cụ không phải như các tù nhân khác. Hai cụ hiền không nghĩ đến việc trốn đi nên chúng tôi chẳng dám làm khổ các cụ”.

Vì thế Cha Thi không phải mang gông cùm bao giờ, còn Cha Dũng (Lạc) phải mang gông có ba tối. Thức ăn giáo dân mang đến hai cha cũng chia sẻ cho lính canh. Mỗi ngày hai buổi các cụ đọc kinh chung với nhau. Có bà Ro thuộc nhà dòng Kẻ Uối và tổng Thìn lo săn sóc các việc vật chất cho hai ngài.

Hai cha phải tra hỏi ba lần. Phần Cha Thi vì già và nghễnh ngãng nên Cha Dũng thưa thay. Quan huyện cũng bẩm với quan thượng rằng: “Hai thầy đạo thà chịu chết chứ không bước qua ảnh đạo, tôi đã thúc ép hai lần ở dưới huyện mà không thành công. Hai người thật thà xin quan lớn thương”.

Lần thứ ba quan thượng bảo hai cha quá khóa nhưng các ngài không chịu, một tên lính liền đẩy Cha Dũng ngã xuống. Cha Thi vì già vẫn ngồi yên liền sấp mình xuống ôm chân thánh giá.

Trước lòng kiên quyết của các ngài, quan làm bản án tử hình cho các ngài như sau: “Sau khi họp hội đồng, các thần là Nguyễn Phúc Hoan, quan hộ, và Lương Mộc Quang, quan án, đã xem xét kỹ lưỡng hai tội phạm Trần An Lạc và Phạm Văn Thi đã theo tà đạo từ thuở nhỏ và dụ dỗ lê dân. Họ đã ghi khắc sâu đạo lý sai lầm từ lâu chứ không phải một vài ngày. Hoàng thượng đã ra nhiều chỉ dụ cấm dậy dỗ dân chúng đạo này và bắt từ bỏ những thói tục sai trái, thế nhưng họ chẳng những đã không tuân lệnh mà còn tàng trữ sách đạo và ẩn trốn cho đến ngày bị bắt. Ðược khuyên bảo bước qua ảnh họ vẫn một mực cố chấp xin được chết hơn là làm điều này. Hiển nhiên là đạo này đã ăn sâu vào tâm hồn chúng. Chúng thần xét nghĩ là họ đáng chết theo như luật quốc gia đã định rằng kẻ nào tàng trữ sách quấy quá, hoặc dậy dỗ thực hành quái lạ thì phải giam trong ngục cho đến khi được định thể khác. Vậy đối với hai tội phạm Trần An Lạc và Phạm Văn Thi các thần muốn áp dụng khoản luật vừa nói nhưng chúng đáng chịu một hình phạt nặng nề hơn, phải chém đầu để răn bảo những người khác”.

Ðể chuẩn bị cho ngày được dâng mạng sống mình vì đức tin, Cha Thi thường xuyên đọc kinh cầu nguyện và ăn chay hãm mình mỗi tuần 4 ngày. Ngày 21-12 cha được rước Mình Thánh lần cuối cùng do Cha Trân mang vào. Giữa trưa hôm đó có người lính báo rằng bản phê án của vua đã tới. Cha Thi nói ngay: “Ðúng là án của chúng tôi rồi”.

Tức thì cha và Cha Dũng phân phát cho lính canh các đồ dùng còn lại. Ngay sau đó ông lãnh binh đã đem lính đến nhà giam để dẫn giải các ngài đến pháp trường. Cha Thi vì yếu đã ngã trên đường. Lúc ấy có một tên lính đến nói nhỏ mình cũng là người tín hữu Kitô xin được cõng cha trên lưng. Cha Thi đã cởi đôi xăng đan, một đồ dùng cuối cùng, và cho anh ta. Tới Ô Cầu Giấy, Cha Thi quì cầu nguyện trên chiếc chiếu do các bà dòng đã trải sẵn. Ngài cầu nguyện và dáng điệu vững vàng hơn bao giờ hết. Trước khi hành quyết, quan giám sát truyền lệnh cấm không ai được thấm máu tử tù và khi có hiệu thì phải chém đồng loạt. Khi hiệu vừa ban ra, tên lý hình điêu luyện đã chém cổ ngài vừa khít để lại một chút da treo đầu trên cổ để giáo dân dễ dàng ráp lại. Nhưng quan lại bắt phải lấy hẳn đầu ra rồi ông và đoàn tùy tùng mới rút lui.

Giáo dân thu xác Cha Thi lại đem về an táng tại Kẻ Sở. Tên lý trưởng đã bắt Cha Thi về sau bị Chúa phạt hóa ra điên, còn cô con gái lấy khăn thánh may yếm để mặc đã bị thổ tả chết một ngày sau khi mặc yếm vào người.